“Supreme Court to decide marriage rights for gay couples nationwide”, aldus The New York Times op 16 januari. Het Supreme Court, het hoogste gerechtshof van de Verenigde Staten, doet vóór juni van dit jaar uitspraak over of het weigeren van het homohuwelijk door afzonderlijke staten grondwettelijk is. Dat klinkt veelbelovend, maar de macht van het Supreme Court kent duidelijke limieten. Het is niet de eerste keer dat zij zich bezighoudt met deze kwestie, maar toch zijn staten nog niet wettelijk verplicht het homohuwelijk te voltrekken. Hoeveel invloed kan het Supreme Court nu eigenlijk uitoefenen als het gaat om beleidsvoering in de Amerikaanse samenleving?

Het Supreme Court fungeert als waakhond van de Amerikaanse grondwet. Het instituut staat aan het hoofd van zowel de rechterlijke macht als het Amerikaans juridisch systeem en heeft het laatste woord als het gaat om wetsinterpretaties. Nieuwe wetgeving wordt continu getoetst aan de grondwet en het Supreme Court kan terugkomen op besluiten die door lagere rechtbanken zijn genomen, als zij meent dat een dergelijk besluit in strijd is met de grondwet. Volgens diezelfde grondwet is het Supreme Court niet gerechtigd om beleid te formuleren, dat is de taak van het Congres oftewel de wetgevende macht. Ook is het niet haar taak om beleid tot uitvoer te brengen: die verantwoordelijkheid ligt bij de uitvoerende macht oftewel de president.

Het Supreme Court fungeert als waakhond van de Amerikaanse grondwet

Via het systeem van checks and balances kunnen de uitvoerende macht, de wetgevende macht en de rechterlijke macht elkaar controleren en waar nodig ingrijpen. Met een omstreden uitspraak uit 1857, Dred Scott vs. Sandford, stelde het Supreme Court bijvoorbeeld vast dat zwarte Amerikanen per definitie geen Amerikaanse burgers kunnen zijn. Na de Amerikaanse Burgeroorlog besloot het Congres echter het Dertiende en Veertiende Amendement aan de grondwet toe te voegen, waarmee besloten werd dat alle personen die op Amerikaans grondgebied geboren zijn het Amerikaans burgerschap bezitten. Op deze manier werd de eerdere uitspraak van het Supreme Court ongeldig verklaard en corrigeerde het Congres de rechterlijke macht.

Het Supreme Court kan ook zelf terugkomen op beslissingen die zij eerder genomen heeft. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 1954, toen het Supreme Court besloot dat segregatie op basis van ras in het onderwijs ongrondwettelijk is. Met deze uitspraak, Brown vs. Board of Education of Topeka, kwam het Supreme Court terug op een eerdere uitspraak uit 1896. Volgens die eerdere beslissing was segregatie op basis van ras toegestaan zolang de faciliteiten die zwarte mensen tot hun beschikking hadden in kwaliteit hetzelfde waren als die voor blanke mensen. In 1954 kwam het Supreme Court echter tot de conclusie dat gesegregeerde faciliteiten inherent kwalitatief minder waren en dat gesegregeerd onderwijs psychologisch schadelijk was voor kinderen. Ongrondwettelijk, dus. Toch liet daadwerkelijke desegregatie van scholen, met name in de zuidelijke staten, nog jaren op zich wachten, omdat het Supreme Court geen duidelijk beleid mocht formuleren om desegregatie op gang te brengen.

Betekent dit dat uitspraken van het Supreme Court nauwelijks invloed hebben? Nee. Brown vs. Board wordt tegenwoordig vaak gezien als het juridisch startpunt van de Burgerrechtenbeweging, omdat de uitspraak een onomkeerbaar proces in de samenleving in gang zette: de uitspraak was het startschot voor de strijd voor burgerrechten voor de zwarte bevolking, met als hoogtepunt de Civil Rights Act die in 1964 door president Johnson werd ondertekend.

Ook heeft het Supreme Court op haar beurt zowel de uitvoerende als de wetgevende macht regelmatig op de vingers getikt. In de uitspraak United States vs. Nixon in 1974 beval het Supreme Court de door de Watergate-affaire in verlegenheid gebrachte president Nixon om tapes met gevoelige informatie rondom het inmiddels beroemde afluisterschandaal vrij te geven. Twee weken later besloot president Nixon af te treden.

In het geval van de kwestie homorechten, waar zij dit jaar opnieuw uitspraak over doet, heeft het Supreme Court het Congres al eerder terecht gewezen. “Victories for gay marriage”, kopte The Washington Post jubelend op 27 juni 2013. Het Supreme Court besloot toen dat getrouwde homostellen dezelfde rechten hebben als getrouwde heterostellen en daarmee verklaarde zij een deel van de in 1996 aangenomen Defense of Marriage Act ongrondwettelijk. Het Supreme Court verplichtte de Amerikaanse staten niet om het homohuwelijk uit te voeren, maar formuleerde een nieuwe definitie van het begrip “huwelijk”. Een huwelijk, zo bepaalde het Supreme Court, kan bestaan tussen twee mensen van verschillend geslacht, maar ook tussen twee mensen van dezelfde sekse.

De uitspraak Brown vs. Board was het startschot voor de strijd van de Burgerrechtenbeweging

Beslissingen van het Supreme Court zijn vaak een weerspiegeling van processen die gaande zijn in de Amerikaanse samenleving. De zaken die het Supreme Court besluit te behandelen (van de ongeveer tienduizend verzoeken die zij jaarlijks ontvangt, neemt zij er maar 75 tot 80 daadwerkelijk in behandeling) zijn vaak sterk geïnformeerd door de publieke opinie en geven dus goed weer wat er speelt in de Amerikaanse maatschappij. Op die manier kan het Supreme Court belangrijke onderwerpen op de politieke agenda zetten en speelt zij wel degelijk een significante rol.

Het Supreme Court formuleert geen daadwerkelijk beleid, waardoor er op sommige gebieden, ten gevolge van dwarsliggende staten, nauwelijks vooruitgang lijkt te worden geboekt. De balans tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht is precair en dus kan het soms jaren kan duren voordat er significante veranderingen plaatsvinden. De controle die de drie verschillende machten op elkaar uitoefenen is echter uiterst belangrijk, zoals het verleden heeft uitgewezen. Of het Supreme Court dit jaar besluit dat het recht op huwelijk een constitutioneel recht is, blijft nog even afwachten. Maar dankzij het Supreme Court is het onderwerp homorechten in elk geval niet meer van de Amerikaanse politieke agenda weg te denken.