Vorige week stapte Dion Graus uit de Commissie-de Wit. Graus, doorgaans al niet gehinderd door enige kennis van zaken, ging de fout in bij zijn vraag over nationalisatie van ABN Amro. Ergernis over het feit dat hij door zijn mede-commissieleden werd aangesproken op zijn slechte voorbereiding zou de reden zijn geweest van zijn opstappen. Zelf stelt Graus dat hem niet voldoende ruimte werd geboden tot het stellen van kritische vragen. Wat het ook zij, de media buitelden over elkaar heen om te berichten over deze zoveelste frats van een PVV’er.

Partijleider Wilders spant de kroon als het gaat om het vergaren van media-aandacht: zelfs zijn minste verzuchting wordt breed uitgemeten in de pers. Na afloop van de Algemene Beschouwingen ging het bij de koffieautomaat immers niet over de inhoud van de bezuinigingen, maar hadden we het met zijn allen over het ‘doe-eens-normaal’-moment.

De media buitelden over elkaar heen om te berichten over deze zoveelste frats van een PVV'er.

Hoe komt het toch dat de partij met de ‘vrijheidslievende anti-islamiserings idealen’ het nieuws en daarmee het maatschappelijk debat zo lijkt te domineren? Voor een belangrijk deel doordat Wilders de wetten van de ‘mediacratie’ uitstekend beheerst. Als politicus in een tijd waarin vorm en persoon belangrijker zijn dan inhoud haal je de media door het doen van controversiële uitspraken. En Wilders weet zijn opmerkingen zo te plaatsen dat deze maximale media-aandacht genereren. Tijdens Kamerdebatten zit hij vaak afwachtend in zijn zetel en bemoeit zich ogenschijnlijk niet met het debat. Vervolgens plaatst hij een interventie op precies het moment dat hij zich verzekerd weet van een prominente plek in het 8-uur journaal.

Kijkend naar de PVV rijst er bij mij echter ook een algemenere vraag: krijgen de PVV en Wilders veel aandacht van de media omdat hun standpunten spelen in de samenleving, of gaan hun standpunten spelen in de samenleving omdat zij zoveel media-aandacht weten te genereren?[1] Af en toe ben ik geneigd het laatste te geloven. Dit is namelijk precies de moeilijk te definiëren macht van de media. Door te bepalen wat wel of niet in het nieuws wordt getoond framen zij ‘de werkelijkheid’. Zoals Joris Luyendijk laat zien in ‘Het zijn net mensen’, is deze beeldvorming tot op zekere hoogte onvrijwillig doch onvermijdelijk. De film ‘Wag the Dog’ toont daarentegen duidelijk hoe ver de media kunnen gaan in het scheppen van een werkelijkheid die niet bestaat. Het Pownews mag de soundbite ‘er moet meer geneukt worden’ van PvdA-kandidaat voorzitter Duivestijn dan wel eindeloos herhalen; met de inhoud van het drie uur durende interview (!) heeft het niets meer te maken. (Link)

Het is niet mijn bedoeling de media verantwoordelijk stellen voor de PVV of anderszins aan de schandpaal te nagelen. In het boek ‘Flat Earth News’ schetst oud-journalist Nick Davies namelijk een helder beeld van de huidige stand van zaken bij nieuwsmedia. Onder het mom van marktwerking is steeds meer bezuinigd op o.a. onderzoeksjournalisten en correspondentennetwerken. Langzaamaan verandert de journalist van weleer in een arbeider van de nieuwsfabriek die geacht wordt 24 uur per dag nieuws te produceren, voor krant én web. Hierin speelt ook mee dat wij, de nieuwsconsumenten, een permanente stroom van nieuws en informatie zijn gaan verwachten. Gekoppeld aan de krimpende budgetten lijkt het daarom onvermijdelijk dat het nieuws vol raakt met zogenaamde pseudo-events (een term van journalist Xandra Schutte), gecreëerd om het nieuws te halen en mediadeuren te openen. Op deze manier kunnen zowel PR-verhalen als verdraaiingen gemakkelijk het nieuws halen. Meest recentelijk nog was dit een bericht in de Telegraaf ‘Met Lange Frans valt niet te spotten’ dat achteraf van de hand van satirische nieuwssite De Speld bleek te zijn. Wat wij ervaren als ‘het nieuws’ biedt daarom niet noodzakelijkerwijs een waarheidsgetrouwe blik op Nederland en de wereld.

Terug naar het Binnenhof. Uit onderzoek van het NRC en Nieuwsmonitor is gebleken dat 75% van de Kamervragen wordt gesteld naar aanleiding van berichtgeving in de media. Van tijd tot tijd is zelfs sprake van een een-tweetje tussen Kamerlid en journalist, wanneer het antwoord op de Kamervraag weer door de krant wordt opgepikt. Van alle partijen steunt de PVV het meest op de media. Graus’ intentie om de afgelopen week flink door te zagen over de bonussen bij ABN Amro was volgens het Parool bijvoorbeeld een directe reactie op commentaren van journalisten dat de eerste verhoren niet kritisch genoeg waren verlopen.

De media heeft dus invloed op de Tweede Kamer. De verleiding voor Kamerleden om mee te gaan in de ‘waan van de dag’ komt in grote mate voort uit de drang tot profilering die heerst onder politici. Het spel van 3FM-dj Giel Beelen ‘Gaat ‘ie mee of zegt ‘ie nee?’ is hier een mooi voorbeeld van. Zowel Hero Brinkman als Emile Roemer gingen pijnlijk de fout in door op camera mee te praten met het onzin-verhaal dat hen werd voorgelegd. Dit zegt veel over de onderbuikreactie van politici op het moment dat hen een microfoon onder de neus wordt gedrukt. Men heeft een acuut bewustzijn van de bühne en het publiek.

In de Groene Amsterdammer spreekt Chris van der Heijden daarom over een dramademocratie. Een democratie waarin politici scoren met controversiële doch mediagenieke uitspraken en het ‘verjipjanneken’ van politieke en maatschappelijke problemen eerder regel dan uitzondering is. Goed voor de connectie met Henk en Ingrid, minder goed voor het dagelijks bestuur van het land. Deze versimpeling van bestuur wordt door de media versterkt.

Een democratie waarin politici scoren met controversiële doch mediagenieke uitspraken en het ‘verjipjanneken’ van politieke en maatschappelijke problemen eerder regel dan uitzondering is.

Ook Mauro past prima in het beeld van de dramacratie. Zijn situatie, die via de pers alsnog op de agenda van de Tweede Kamer terecht kwam, verdient absoluut alle aandacht die het heeft gekregen. Het was bovendien een waar genoegen het CDA bezig te zien zichzelf op te knopen. In het debat dat losbarstte raakte de discussie van het grotere probleem dat 75 jonge asielzoekers boven het hoofd hangt echter ondergeschoven aan de makkelijk te bevatten individuele situatie van Mauro.

Ik besef me terdege dat mediastrategieën, spindoctors en politieke marketing onlosmakelijk verbonden zijn geraakt met de politiek. Bovendien is het part of the job dat politici zich profileren richting hun kiezers. Ze moeten immers stemmen zien te winnen. Tegelijkertijd hebben politici ook een verantwoordelijkheid voor het dagelijks bestuur van het land en voor een langetermijnvisie op ons welzijn en onze welvaart. Waar het dus om gaat is hoe de gefilterde werkelijkheid van de media de politiek informeert. Als een Kamerlid als Hero Brinkman 90% van zijn vragen op berichtgeving in de media baseert, hoe dicht staat hij dan nog op de echte samenleving? Vice versa geldt hetzelfde voor onszelf, als nieuwsconsument en kiezer. Vandaar dat ook wij ons terdege bewust moeten zijn van de beeldvorming over politiek en maatschappij in de media, beeldvorming waar politieke spindoctors met het gericht lekken van informatie evenzeer een bijdrage aan leveren. Een stukje bewustwording dus. Want geïnformeerde en alerte burgers zijn de sleutel tot een goed functionerende democratie.

Verder lezen:

Flat Earth News (in het Nederlands vertaald als ‘Gebakken Lucht’)

Nick Davies

Lebowski – €19.90

Het zijn net mensen

Joris Luyendijk

Podium – v.a. €10.00

Je hebt het niet van mij, maar…

Joris Luyendijk

Podium – €12.50