Af en toe moet de Westerse mens ertussenuit. Hij besluit op vakantie te gaan en ontvlucht zo de vaste vorm van zijn leven. Maar wat is deze afstand, dit zelfverkozen geluk eigenlijk waard? In de roman Platform (2001) peutert Michel Houellebecq aan het bouwmateriaal van westers geluk en toont hij ons dat een onderbreking van de dagelijkse sleur maar nauwelijks leidt tot een afstand die ons in staat stelt het leven beter te begrijpen. De held en verteller van Platform  - een eenzame ambtenaar op wie het leven weinig indruk lijkt te maken - ervaart deze onmacht tot in het uiterste. Maar wanneer elke aanspraak op geluk en begrip is vervlogen vindt hij toch houvast.

Aanvankelijk kabbelt het leven van verteller Michel rustig voort zonder dat de leegte die hem al tijden omringt echt stoort. Nou ja, zijn vrijgezellenbestaan stoort hem af en toe. Op vakanties het meest: ‘[v]anaf een bepaalde leeftijd wekken alleenstaande mannen op vakantie argwaan bij anderen: die gaan er van uit dat ze enorm egoïstisch en waarschijnlijk een beetje pervers zijn; ik kan ze geen ongelijk geven’. Wanneer Michel met een georganiseerde groepsreis twee weken naar Thailand vertrekt, beschouwt hij vanuit zijn alleenstaande positie zijn Franse reisgenoten. Zo ontwikkelt hij gedachten over de vals-authentieke ervaringen van de toerist, de koloniale houding van de West-Europeaan of de potentiële mondiale markt voor het sekstoerisme.

Heeft hij midden in de wereld van markt en strijd een shortcut naar succes gevonden?

Wanneer hij aldaar de jongere Valérie ontmoet, en vervolgens een relatie met haar krijgt, verandert zijn leven. Michel vertelt veelal over het genot dat zij hem geeft en verwondert zich over de liefde die hem ten deel valt. Toch blijft Michel opmerkingen plaatsen bij de kille marktmechanismen die de hele wereld overgaan. Maar het doet niets af aan zijn nieuwe geluk; het doet de onvoorwaardelijkheid van Valérie juist wonderlijk voorkomen.

Naast Michels persoonlijk leven verandert ook zijn professionele leven: via Valérie krijgt hij de kans bescheiden ideetjes die hij op vakantie had, uit te werken bij de reisorganisatie waar zij voor werkt. Zo ontwikkelt hij zich tot een adviserende spil binnen een nieuw toeristisch concept dat neerkomt op georganiseerd sekstoerisme. Heeft hij midden in de wereld van markt en strijd een shortcut naar succes gevonden?  Michel trekt zelf geen conclusies. Zijn oprechte liefde en zijn achteloze deelname aan het spel van vraag en aanbod vormen geen overwinning op het systeem; het zijn simpelweg  zaken die toevallig in zijn leven verschijnen.  Hij verhaalt dan ook niet over de mogelijkheidsvoorwaarden van liefde of geluk, maar veeleer om de verschijning ervan – te midden van een wanhopige situatie.

Op een punt waarop zijn leven geheel in orde lijkt denkt Michel terug aan een moment dat als metafoor voor het gehele verhaal kan worden gezien: ‘Ooit, op mijn twaalfde was ik hoog in de bergen in een elektriciteitsmast geklommen, helemaal tot de top. Tijdens de hele klim had ik niet naar beneden gekeken. Toen ik boven was aangekomen en op het platform stond, had de terugtocht mij ingewikkeld en gevaarlijk toegeschenen. De bergkammen strekten zich uit zover het oog reikte, bekranst met eeuwige sneeuw. Het zou veel eenvoudiger zijn geweest daar te blijven, of te springen. In extremis had de gedachte aan de verplettering me weerhouden, maar ik denk dat ik anders eindeloos van mijn vlucht had kunnen genieten.’

Deze metafoor van het platform toont hoe onverschilligheid (een eenzaam verblijf op het platform) en verregaande interesse (een gretige sprong naar de wereld) kunnen worden onderzocht als mogelijkheden de wereld te begrijpen, maar richt zich uiteindelijk vooral op de ongrijpbaarheid van dat wat Michel omgeeft en de ongrijpbaarheid van de wijze waarop hij zich ertoe verhoudt. Zelfs op een moment wanneer Michel geluk lijkt te hebben gevonden heeft het geen zin ertussenuit te stappen om gestold geluk te aanschouwen; wanneer het goed gaat bevindt hij zich nog altijd in de onherbergzame werkelijkheid, midden in de wereld.

Een speciale positie helpt hem dus niet om de zaken beter te begrijpen. Maar geluk kan toch wel in de hand worden gewerkt? Door te ontspannen op vakantie bijvoorbeeld? Zoekend naar interpretaties van het concept toerisme in Platform stuitte ik op een tekst van literatuurwetenschapper Ni Loinghsigh waarin de ‘verwachting’ wordt gethematiseerd. Een interessant punt dat wordt gemaakt is dat de vorm van het Platform –net als toerisme- speelt met voorspelbaarheid: ridiculiserende beschouwingen en pornografische seksscènes herhalen zich zodat zij al snel van elk schokeffect zijn ontdaan. Platform als een pessimistisch document van nageleefde verwachtingen.

Maar een analyse van verwachtingen alleen doet het verhaal volgens mij te weinig recht. Er bevinden zich in Platform, naast de momenten van voorspelbaarheid, namelijk ook twee grote schokmomenten. En die zijn veelzeggend. In het eerste moment verschijnt de liefde in Michels leven. Een murw geslagen, grauwe man valt zonder aanloop de onvoorwaardelijke liefde ten deel. De tweede verrassing overrompelt de lezer -wanneer Michels geliefde tijdens een terroristische aanslag omkomt. Michels voorspoedige leven stort in elkaar na een bloederige gewelddaad. Het grote geluk verschijnt abrupt, maar het wordt even onverwachts weggehaald.

Zijn verhaal, een geheel aan opmerkingen, draagt geen enkele oplossing aan, maar vormt veeleer een gestolde onbeholpen gewaarwording.

Voor Michel zijn er enerzijds maar een paar gebeurtenissen die zijn leven vormgeven; die niet gezapig en voorspelbaar zijn. Anderzijds is er voor hem geen buitenpositie – geen platform, geen vakantie- die tot een beter begrip leidt. Hij maakt dus, wellicht als ieder ander, aanspraak op begrip noch geluk; maar wat rest hem dan?

Het antwoord van Michel is de kanttekening. Zijn verhaal, een geheel aan opmerkingen, draagt geen enkele oplossing aan, maar vormt veeleer een gestolde onbeholpen gewaarwording. En zo laat Platform ons zien dat het een illusie is de auteur van het eigen leven te zijn. We kunnen er niet voor kiezen ons leven te ontvluchten en er iets zinnigs over zeggen. Een ansichtkaartje naar huis is het hoogst haalbare; we krabbelen achter het leven aan zonder begrip of geluk wezenlijk vast te kunnen leggen. Maar onderwijl documenteren wij de onbeholpenheid van ons perspectief.