“Het moet democratischer in Europa.” Een simpel zinnetje, maar vol met assumpties. Verschillende vragen dienen zich aan: wat moet democratischer? Is het niet democratisch genoeg? En WAAROM moet dat dan? Staat de centralisering van macht naar de EU gelijk aan de dood van de democratie? En is dat erg?

Nigel Farage, leider van de UK independence party in het Europees Parlement (EP) en uitgesproken euroscepticus beticht de EU er herhaaldelijk van ondemocratisch te zijn. En als je zijn argumenten bekijkt heeft hij wel een punt. Zo is de Europese Commissie (EC) geen gekozen orgaan, maar heeft het zowel de macht om zelfstandig wetgeving in de EU in te dienen alsook deze goed te keuren. Ook de voorzitter van de EC, Barroso, is niet direct verkozen. Een voorzitter wordt eerst voorgedragen door de European Council bestaande uit de staatshoofden van de lidstaten, de president van de EC (hijzelf) en de president van de council, van Rompuy. Daarna kiest het EP de kandidaat. Ook van Rompuy, die gezien wordt als de president van de EU, is gekozen door haar eigen leden. Al deze indirect verkozen organen ontlenen hun democratische legitimiteit aan het feit dat zij aangesteld zijn door decentraal democratisch verkozen organen. Is een EU met alleen het EP als direct gekozen orgaan voldoende democratisch?

Niet alleen de verhouding tussen EU en EP roept vragen op, ook verschillende gebeurtenissen voelen niet heel democratisch aan. Zo is de Europese grondwet eerst in een referendum afgewezen en vervolgens in de vorm van het Verdrag van Lissabon via de achterdeur toch binnengeloodst. Ook de huidige Troika bestaande uit de EC, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Europese Centrale Bank (ECB) die in landen als Griekenland budgetten terugdraaien en wijzigen die door de eigen democratisch gekozen regering is goedgekeurd. Het Russische woord “Troika” is dan wel weer passend voor de planmatige economische interventie van deze drie-eenheid, die voorheen vooral kenmerkend was voor de communistische wereld.

De Europese grondwet werd eerst in een referendum afgewezen.

Over de jaren heeft de Europese Unie getracht het democratische gehalte omhoog te brengen. Maar de vraag die niemand lijkt te stellen is: Waarom? Ten eerste: is er nog behoefte aan een democratisch systeem? In de vorige eeuw kwam het nog voor dat het volk op de bühne ging staan om hun stemrecht te verdedigen, vandaag de dag houdt een druppel regen mensen tegen om hun stem uit te brengen. Ten tweede kun je je afvragen of jouw ene stem van ongeveer 400 miljoen stemgerechtigden in Europa überhaupt enige significante bijdrage levert. In Nederland komt er bij verkiezingen een nieuwe minister, maar het gehele ambtenaarsbestand blijft zitten. De grote invloed lijkt zich meer te concentreren in de top van het bedrijfsleven, belangengroepen en de media. En als je dan dus als stemmer geen macht hebt, is het stemrecht dan alleen symboolpolitiek om ons, het gepeupel, netjes in het gareel te houden?

Als econoom vraag ik me vooral af of het nog wel verstandig en wenselijk is om een democratisch systeem te hebben. Wanneer je een nieuwe telefoon wilt kopen kun je aan al je vrienden vragen wat zij vinden. Uitspraken als “Bij een Nokia zouden ze je er geld bij moeten geven”, “Het Android systeem is nog wereldvreemder dan het logo zelf” of “ze hadden die Apples samen met Jobs moeten begraven” kunnen de revue passeren. Maar is het niet verstandiger om naar feiten te kijken? Welke heeft de beste bouwkwaliteit, heeft een snellere processor, mooier scherm of betere camera? Bij het besturen van je land is dit nog veel belangrijker. Echter kiezen we politici waarvan we niet weten wat we krijgen als ze eenmaal zijn gekozen en is het bijna onmogelijk allemaal goed geïnformeerd te zijn over de mogelijke opties. Zou het niet beter zijn om beslissingen te laten nemen door een vakman? En niet de persoon die het hardst kan schreeuwen? Daarnaast zijn politici misschien niet bereid om moeilijke beslissingen te nemen. De lange termijndoelen van het land of continent kunnen conflicteren met het korte termijn herverkiezingsdoel van een politicus. Die incompatibele beslissingen laten ze dan maar even laten rusten. Wenselijk? Ik denk het niet.

Is er nog behoefte aan een democratisch systeem?

De hamvraag is of democratie de meest wenselijke vorm van legitimatie is. Is een kloof tussen de burger en de politiek niet onvermijdelijk op supra-nationaal niveau? En waarom is dat erg? Kunnen we niet een manier vinden om kennissuperioriteit te gebruiken als legitimatie zoals dat ook gebeurt met dokters in ziekenhuizen en met monteurs in autogarages? En doet de meesten-stemmen-gelden regel wel recht aan de complexiteit van het besturen van een continent?

De democratie heeft veel voor ons betekend. Toch bekruipt mij het gevoel dat initiatieven zoals de gekozen burgemeester of referenda een vergroting van democratie als doel heeft en niet langer de rol van middel ter verbetering van besluitvorming vervult. Sterker nog, ik durf te beweren dat de kans dat de besluitvorming beter is ongeveer zo groot is als de kans dat een random voorbijganger wint met darten van Ramond van Barneveld. Terwijl nu in China de bevolking mondiger wordt en strijdt om meer rechten, lijken wij in het westen steeds onverschilliger te worden en minder belang te hechten aan inspraak. Is daarom de democratie dood? Misschien. Erg? Mwah.