Spoilers zijn bij iedere film, televisieserie of boek een risico, maar nergens neemt de angst voor spoilers zo’n hevige vorm aan als bij Game of Thrones. Van welke andere serie worden spoilers gebruikt als pressiemiddel om scholieren stil te krijgen? Nu het vijfde seizoen van de serie voor de deur staat slaat de angst voor spoilers alweer toe: een poster voor de première op 12 april zou een ontmoeting tussen twee personages suggereren die in de boeken nog niet heeft plaatsgevonden – de makers hebben het publiek in een interview verzekerd dat de poster geen plotinformatie weggeeft, maar één ding is zeker: een nieuw seizoen Game of Thrones betekent ook dat het spoilerseizoen weer begint.

De spoilergevoeligheid van Game of Thrones komt deels door de grote populariteit van de serie (inmiddels de best bekeken HBO-serie ooit): veel mensen kijken het, waardoor er veel over gepraat wordt, waardoor de kans dat je per ongeluk ergens details over het plot opvangt relatief groot is. Deels komt het ook doordat de serie gebaseerd is op boeken: het lezende publiek wist tot voor kort meer dan het televisiepubliek, waardoor alle cruciale plotinformatie al voor de uitzendingen bij een breed publiek bekend was.

De kans op spoilers is bij Game of Thrones dus groter dan bij andere series. Maar dat verklaart niet waar de angst voor spoilers vandaan komt. Wanneer we ons afvragen hoe we spoilers kunnen vermijden, stellen we ons een andere vraag niet: waarom zouden we spoilers eigenlijk willen vermijden?

Door spoilers te verspreiden, ontzeg je mensen een plezier dat ze anders zouden hebben

Het woord zelf suggereert een antwoord: een spoiler verpest (spoils) het plezier van de kijker. Als je al weet wat er gaat gebeuren, is er geen lol meer aan – door spoilers te verspreiden, ontzeg je mensen een plezier dat ze anders zouden hebben.

Dat klinkt plausibel – maar het is niet het hele verhaal. Er is namelijk ook vermaak zonder verrassing. Het duidelijkst is dat bij kinderen, die dezelfde film eindeloos vaak kunnen kijken, maar ook de meeste volwassenen hebben een favoriete film, die ze keer op keer kijken zonder verveeld te raken. Velen kunnen bijvoorbeeld The Godfather of Titanic woord voor woord meepraten, maar blijven toch van deze films genieten.

Ook bij literaire klassiekers zijn spoilers meestal geen probleem. Geen enkele lezer van Dr. Jekyll and Mr. Hyde zal nog verbaasd zijn als de aap uit de mouw komt (spoiler: ze zijn één en dezelfde persoon), toch blijft het boek lezers trekken. Iedereen weet hoe Romeo en Julia afloopt (spoiler: ze gaan dood), maar we blijven het toneelstuk toch bezoeken. Medea vermoordt haar kinderen; Godot komt nooit opdagen; Madame Bovary, Anna Karenina en Eline Veere plegen zelfmoord. Bij al deze klassiekers speelt het verrassingselement een heel kleine rol – ook als je al weet wat er gaat gebeuren, blijven ze de moeite waard. ‘Spoilers’ zijn hier niet mogelijk, omdat goede literatuur zich, net als goede cinema, niet laat verpesten.

Het begrip van de ‘spoiler’ drijft op de gedachte ‘vermaak is verrassing, verrassing is vermaak’. Als de verrassing weg is, is het vermaak ook weg. Deze armoedige opvatting komt uit Hollywood, dat ergens in de jaren ‘90 verslaafd is geraakt aan de plottwist. Films als The Sixth Sense en The Usual Suspects, waarvan de plot volledig afhankelijk is van één verrassende onthulling, waren enorm succesvol en hebben de deur opengezet voor meer films met dezelfde logica. Dat heeft een klein aantal pareltjes opgeleverd (Christopher Nolan heeft met Memento en The Prestige zijn carrière op de plottwist gebouwd); maar ook een hele hoop bagger, die vanwege de plottwist voor interessant en spannend doorgaat – films als The Tourist, Secret Window of Saw.

Het begrip ‘spoiler’ drijft op de gedachte ‘vermaak is verrassing, verrassing is vermaak’

De manier om een goede film-met-een-plottwist van een slechte film-met-een-plottwist te onderscheiden is te kijken naar de replay value: als je de onvoorziene ontknoping al aan ziet komen, is de film dan nog de moeite waard? Met andere woorden: wordt de film door een spoiler echt verpest? Als een spoiler het echt verpest, heeft een film blijkbaar geen andere waarde dan zijn plottwist.

De cultuur van plottwists en spoilers versterkt de band tussen verrassing en vermaak, en werkt luiheid bij filmmakers in de hand. Als een verrassende plottwist genoeg is om spraakmakende televisie te maken, is aandacht voor sfeer, productie en karakterontwikkeling van secundair belang. Daarmee is een cultuur ontstaan waarin spoilers het kijkplezier inderdaad volledig kunnen ruïneren – niet omdat het inherent slecht is om al te weten hoe het afloopt, maar omdat veel films en series niets anders te bieden hebben dan een plottwist.

Misschien verklaart dit ook ten dele de kwaliteit van Game of Thrones. De makers van de serie hebben met een bijzonder kritisch publiek te maken, omdat ze ook de lezers van de boeken tevreden moeten stellen. Ze kunnen het zich er niet makkelijk vanaf maken met wat goedkope schokeffecten, maar moeten alles uit de kast halen om te imponeren – niet alleen de roemruchte combinatie van draken, borsten en bloed, maar ook goed geportretteerde politieke intrige, overtuigende romances en vriendschappen, en sterke karakterontwikkeling.

Het is te hopen dat Game of Thrones niet ten onder gaat aan de epidemie van de plottwist

Daarom moeten liefhebbers van de serie vrezen voor het moment dat de serie de boeken inhaalt, en de makers carte blanche krijgen om het materiaal naar hun hand te zetten. Het vijfde seizoen, dat over een paar dagen aftrapt, is het laatste dat nog gemaakt is voor de kritische blik van de lezers. Hierna zal alles wat in de serie gebeurt voor alle kijkers onvoorzien zijn – waarmee het de makers vrij staat verrassingseffecten te exploiteren. Het is te hopen dat er achter het effectbejag nog iets overeind blijft van deze serie; dat Game of Thrones in de televisiegeschiedenis overeind blijft naast series als Twin Peaks en The Wire, en niet ten onder gaat aan de epidemie van de plottwist.