Liegen mag niet. Je ouders leren je dat als je nog klein bent. Immers, liegen is onacceptabel gedrag en je maakt er geen vrienden mee. Volgens de filosoof Immanuel Kant is liegen zelfs moreel verwerpelijk en onder alle omstandigheden verboden. In het gewone leven kun je dus maar beter de waarheid spreken. Echter, in de internationale politiek gelden andere regels. Als staatsman is het in sommige gevallen een heel goed idee om te liegen. Uit het onlangs verschenen boek Why Leaders Lie: The Truth About Lying in International Politics van John Mearsheimer, een vooraanstaande Amerikaanse professor in internationale betrekkingen, blijkt dat wereldleiders heel wat afliegen.

Iemand liegt als hij een uitspraak doet die niet waar is in de hoop dat andere mensen zullen geloven dat hij de waarheid spreekt. Liegen is dus wat anders dan niet het achterste van de tong laten zien. Wereldleiders liegen regelmatig. In  het internationale domein is de enige verplichting van de staatsman het voortbestaan van de staat te garanderen. Als daarvoor een beetje gelogen moet worden, dan is dat maar zo. Leiders liegen niet omdat ze slecht of corrupt zijn, maar omdat het strategisch verstandig is; liegen is een handig instrument voor de staatsman. Opvallend is wel dat er vooral tegen het eigen volk over buitenlands beleid gelogen wordt. Wereldleiders liegen onderling niet veel, omdat ze elkaar toch al niet vertrouwen.

De meest besproken leugen van het afgelopen decennium is ongetwijfeld de claim dat er duidelijk bewijs was voor de aanwezigheid van weapons of mass destruction in Irak. Daar de regering Bush ervan overtuigd was dat Saddam afgezet moest worden moest steun van de bevolking voor oorlog gevonden worden. Om dat te bereiken werd er opzettelijk gelogen over de aanwezigheid van weapons of mass destruction om het angstgevoel van het volk aan te wakkeren. Amerikaanse leiders hebben in de afgelopen eeuw meerdere keren tegen hun volk gelogen om een dreiging op te blazen. Franklin D. Roosevelt loog tevergeefs over een aanval van een Duitse onderzeeër op een Amerikaans marineschip om Amerika bij de Tweede Wereldoorlog te betrekken. Twintig jaar later loog President Lyndon Johnson over een aanval op een Amerikaans schip in de Golf van Tonkin om steun te krijgen voor militaire acties tegen Vietnam.

Een ander veelvoorkomende leugen is de zogenaamde “strategic cover up”. Regeringsleiders vertellen regelmatig leugens aan het eigen volk om beleid door te voeren dat verstandig, maar niet populair is. Zo eiste de Jemenitische regering eind december 2009 de verantwoordelijkheid op voor bombardementen op een Al-Qaida trainingskamp. In werkelijkheid was het bombardement het werk van Amerikaanse kruisraketten. De Jemenitische regering kon echter niet openlijk toegeven dat het Amerika de vrije loop had gelaten om terroristen op Jemenitsche grond aan te pakken. “We'll continue saying the bombs are ours, not yours”, aldus President Saleh van Jemen tegen de Amerikaanse generaal Petraeus in een WikiLeaks cable.

Is het acceptabel dat leiders liegen? Aan de ene kant lijken er weinig problemen te zijn. Er zijn weinig repercussies voor leugens. Zelfs als een staatsman tegen zijn eigen volk liegt, zal hij alleen afgestraft worden als het beleid heeft gefaald en niet omdat hij heeft gelogen. Ook zou het een diplomatieke ramp zijn als er niet meer gelogen zou mogen worden.  Aan de andere kant is liegen een zeer kwalijke zaak. Het misleiden van de burger kan leiden tot een cultuur van oneerlijkheid en wantrouwen. Bovendien is het beleid waarover gelogen wordt vaak het probleem, niet de burger. Het publieke debat draagt bij aan weloverwogen beslissingen. Als belangrijke beslissingen in het geheim worden genomen kunnen er grove fouten gemaakt worden waarvoor niemand verantwoordelijk gehouden kan worden.

Met de komst van WikiLeaks en grote vooruitgang in communicatietechnologie wordt het steeds moeilijker voor leiders om te liegen. Dat is natuurlijk prachtig voor de democratische vertegenwoordiging en transparantie, maar het zal het bedrijven van internationale politiek niet ten goede komen. Een leugentje om bestwil is soms nodig.