De vampier is onsterfelijk, ook in de fictie. In televisieseries als True Blood, The Vampire Diaries en The Originals beleeft de fantasiefiguur haar hoogtijdagen. Sinds Bram Stokers roman Dracula is de vampier wel flink veranderd. Waar de oude vampier een demonische waarschuwing belichaamde, is de hedendaagse vampier aantrekkelijk, verleidelijk en romantisch. De ontwikkeling van vampiers reflecteert onze veranderende houding ten aanzien van bepaalde maatschappelijk-culturele kwesties zoals het kwaad, religie en seksualiteit.

De vampier waarop Stoker zijn Dracula baseerde, was afkomstig uit de zeventiende- en achttiende-eeuwse folklore uit Oost-Europa. Nadat verhalen over de vampier waren overgewaaid naar West-Europa, schreef Stoker in 1897 zijn canoniek geworden Dracula. De roman vertelt het verhaal van de vampier Dracula, die van Transsylvanië naar Londen reist om nieuwe slachtoffers te maken. Via brieven en dagboeken volgen we Jonathan en Mina Harker, die met hun vrienden onder leiding van professor Van Helsing samenwerken om het gevaar te bestrijden, en de mensheid te behoeden voor het lot om zelf in een verdoemd monster te veranderen. Dracula wordt als onaantrekkelijk (‘without a speck of colour about him anywhere’) en kwaadaardig (‘rather cruel looking, with peculiarly sharp white teeth’) beschreven. Het verschil tussen goed en kwaad is helder: Dracula is de belichaming van het kwaad. Dat komt van buiten, bedreigt de mensheid en moet weer worden verdreven naar waar hij vandaan kwam. Dracula krijgt geen dagboekfragmenten.

Van Helsing en zijn helpers gebruiken heilige objecten als kruizen en hosties om de vampier te vernietigen. In de manier waarop de vampier bestreden wordt, is het religieuze discours zichtbaar waarbinnen Dracula als kwaad wordt afgebakend: Dracula verafschuwt christelijke symbolen en God verafschuwt de vampier. Ze staan lijnrecht tegenover elkaar. Van Helsing staat met ‘the crew of the Light’ tegenover ‘the powers of darkness’. De Londenaren strijden in de naam van God: ‘they cross themselves, brandish crucifixes, and invoke the protective powers of communion wafers’ schrijft Christopher Herbert in Vampire Religion. Van Helsing noemt de vampier de antichrist, ‘an arrow in the side of Him who died for man,’ en zegt tegen zijn mannen dat ze ‘ministers of God’s own wish’ zijn en ‘knights of the Cross’ mogen heten.

Dracula krijgt geen dagboekfragmenten

We zien het religieuze discours ook terug in het contact tussen Dracula en Mina Harker. Wanneer Harker ontdekt dat zij onder hypnose het bloed van Dracula heeft gedronken, schreeuwt ze uit: ‘Unclean, unclean!’ waarop ze meteen Gods oordeel vreest: ‘God judge me by my deserts, and punish me with more bitter suffering’ en ‘what have I done to deserve such a fate, I who have tried to walk in meekness and righteousness all my days.’ Wanneer Van Helsing haar probeert te beschermen door een hostie op haar voorhoofd te leggen, laat deze een brandplek achter, waarna zij beseft dat ze voor God al onrein is: ‘Unclean! Unclean! Even the Almighty shuns my polluted flesh! I must bear this mark of shame upon my forehead until the Judgement Day.’ De obsessie met de verdoemenis en het hiernamaals blijft resoneren tot aan het einde van de roman.

De vampier is na Dracula zeer populair gebleken in bewerkingen voor film en televisie. Maar de vampier van nu is niet langer het pure kwaad. Fans sympathiseren juist met vampiers als buitengesloten individuen. Ze zijn extreem gevoelig voor ‘this sense of otherness, of feeling (…) like an outsider’, schrijft Maria Antonia Lima in Forever young, though forever changing: Evolution of the vampire. Vampiers zijn in hedendaagse televisieseries verworden tot complexe wezens met menselijke gevoelens. Er heeft een metamorfose van de vampier plaatsgevonden: van bovennatuurlijke buitenstaander tot potentieel lid van de maatschappij.

De hedendaagse populariteit van de vampier steeg naar een hoogtepunt met de serie Twilight. Door het succes van Twilight kon ook de boekenreeks The Vampire Diaries van L.J. Smith op het scherm komen. En onder andere True Blood en het iets oudere Buffy the Vampire Slayer laten zien dat de vampier zich ook goed leent voor televisie. Al deze media zijn schatplichtig aan de bron Dracula, al zijn ze er ook ver van verwijderd. Auteurs van hedendaagse vampierfictie hoeven Dracula niet eens meer te lezen om te weten aan welke regels hun vampier wel of niet moet voldoen. De vampier zit inmiddels in ons en reist mee door de tijd.

Fans zijn extreem gevoelig voor deze buitengesloten individuen

In The Vampires Diaries is geen christelijk symbool te bekennen om de vampiers te bevechten. Er zijn wel bestrijdingsmiddelen, maar in de vorm van vervain (een bepaald kruid), hout (in de vorm van staken of kogels) of daglicht (tenzij de vampier, zoals Stefan, een daglichtring heeft). Zie de volgende dialoog:

Elena: ‘When you Google 'vampire', you get all the fiction. What’s the reality?’
Stefan: ‘I can tell you whatever you want to know.’
Elena: ‘I know you like garlic.’
Stefan: ‘Yes.’
Elena: ‘And somehow, sunlight is not an issue?’
Stefan: ‘We have rings that protect us.’
Elena: ‘Crucifixes?’
Stefan: ‘Decorative.’
Elena: ‘Holy water?’
Stefan: ‘Drinkable.’

Omdat moderne vampiers niet langer bovennatuurlijk zijn, wordt ook hun bestrijding niet langer geassocieerd met het bovennatuurlijke. In de gehele serie wordt er niet of nauwelijks gesproken over God of de duivel, hemel of hel, engel of demon. De vampier hoeft niet langer dood; hij moet leren functioneren in de maatschappij. Het kwaad zit dus nog wel degelijk in het vampirisme, maar, aldus de boodschap van de films en series: de vampier kan dit kwaad ontstijgen. In de hedendaagse vampierverhalen is zo nog steeds sprake van een moralistisch discours, waarin een oordeel wordt geveld over de driften, maar God is uit de context verdwenen. Het kwaad wordt niet langer belichaamd door metafysische krachten die klaarblijkelijk moet worden bestreden, maar zit in de mens, waarmee zelfs een (seksuele) verhouding mogelijk is (mits je op je hoede bent).

De ontwikkeling van vampiers reflecteert zo op de secularisering en de bevrijding van de seksuele moraal van de afgelopen eeuwen. Alhoewel: het genre is (nog) niet volledig vrij van ‘het oordeel’ op lusten. De vrouw is in de series weliswaar alomtegenwoordig als jonge heldin en soms zelfs als protagonist, maar toch wordt ze in het genre overheerst en verleid door mannen. De vrouw wordt doorgaans als maagdelijk gepresenteerd, en mag pas bij de vampier toegeven aan haar eventuele verlangen, zowel bij Buffy en Vampire Diaries als bij Twilight. Door deze verlangens is er alsnog het gevaar van demoralisatie en verloedering. De hedendaagse vampierfictie lijkt het strenge oordeel kwijt te zijn vanwege alle goddeloosheid, maar de moraal staat nog overeind.