‘And I love you / Like Kanye loves Kanye’. De slotregels van het a capella tussendoortje ‘I Love Kanye’ op het recent verschenen album The Life of Pablo zijn kenmerkend voor Kanye West: ze verwijzen naar zijn grenzeloze zelfliefde. Met zijn bombastische grootspraak maakt West zichzelf tot een even vaak gehaat als bespot figuur. Zo tekenden afgelopen jaar meer dan 130.000 festivalgangers een petitie om West te vervangen als afsluiter op Glastonbury. Maar kun je het de kunstenaar kwalijk nemen dat hij meer van de dingen maakt dan ze zijn? West creëert een publieke persoonlijkheid waarin zijn eigen grootsheid centraal staat en maakt zo zijn eigen leven bijna tot kunstwerk. De weerzin die dit oproept is onterecht: groteske ijdelheid is een fascinerend stijlmiddel.

‘I Am a God’ claimt de rapper uit Chicago veelvuldig op het gelijknamige nummer. De hiphopcultuur is wel wat bragging gewend, maar West tilt in zijn werk en daarbuiten grootspraak naar een nieuw niveau. De videoclip van het nummer ‘Power’ is een bewegend schilderij vol verwijzingen naar allerlei culturele tradities – van de renaissance tot Griekse mythologie – met West als een god in het midden, omringd door mythologische figuren en objecten. In interviews roept hij zichzelf continu uit tot de hedendaagse Steve Jobs, Walt Disney, Pablo Picasso of Michael Jackson. ‘So happy to be finished with the best album of all time’, twitterde hij over zijn laatste album. Zijn speech tijdens de MTV Video Music Awards sloot hij af door tussen neus en lippen door aan te kondigen dat hij zich kandidaat stelt voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020. Het moge duidelijk zijn: Kanye West is geen bescheiden man.

Sprinter Usain Bolt noemde zichzelf een levende legende. Na zes gouden Olympische medailles en maar liefst elf keer WK-goud is Bolts legendarische status wel min of meer objectief bewaarheid. Een ander onbescheiden voorbeeld is onze eigen Harry Mulisch. Het moest volgens hem nog maar blijken of hij sterfelijk was. Achterop zijn roman De pupil staat een foto met daaronder: ‘Van links naar rechts: de Vesuvius, Harry Mulisch.’: de natuurkrachten van de vulkaan en de Hollandse schrijver als van gelijk gewicht. Dit soort mensen, goed in wat ze doen, houdt het spannend: ze bieden tegenwicht aan de meest betuttelende uitdrukking in de Nederlandse taal: ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’.

Kanye West is geen bescheiden man

Een dosis grootheidswaan past goed in de artistieke praktijk van verhalen en betekenis toevoegen aan de wereld. In kunst, misschien nog wel meer dan in sport, kun je het de kunstenaar moeilijk kwalijk nemen dat hij zichzelf groter voordoet dan hij is: meer maken van de dingen dan ze zijn, is de kern van de artistieke praktijk. Jezelf een haast mythologische status toewijzen is een manier van verhalen toevoegen aan de wereld. Zoals een beeldhouwer een sculptuur uit een steen tevoorschijn haalt: zo brengt de opscheppende kunstenaar een grotere – meer interessante – versie van zichzelf naar voren. Om gerechtvaardigd arrogant te zijn moet je dus of héél goed zijn, of het moet een passende artistieke uitdrukkingsvorm zijn.

Voor Kanye West geldt beide.

Op zijn drie voorlaatste soloalbums definieerde West keer op keer opnieuw wat we onder hiphop moeten verstaan. Het melancholische 808’s and Heartbreak (2008), het overweldigend maximalistische My Beautiful Dark Twisted Fantasy (2010) en het rauwe Yeezus (2013); zijn albums vormen de inspiratie voor een hele generatie artiesten. De thematiek en het stijlvolle en kille geluid van autotune op ‘808’s’ was de uitvinding van een nieuwe golf aan rap-, pop- en R&B-artiesten. Rappers als Future, Drake en Frank Ocean, muzikanten en producers als The Weeknd, Bon Iver en James Blake: allemaal hebben ze iets van 808’s meegenomen in hun muziek. ‘Fantasy’ wordt vrijwel unaniem gezien als een meesterwerk: de website Metacritic nam het gemiddelde van 43 recensies en kwam uit op een 9,4. Lou Reed, zelf legendarisch geworden met The Velvet Underground, schreef in een ruim achttienhonderd woorden tellende lofzang op ‘Yeezus’: ‘No one’s near doing what he’s doing, it’s not even on the same planet.’ Met een dergelijk brede invloed op de popmuziek, talloze lovende kritieken uit de media en van (legendarische) mede-artiesten kun je haast niet anders concluderen dan: deze man is een genie.

Hoe het deze maand verschenen ‘Pablo’ de boeken in gaat moet nog blijken, maar het mondiale ‘intieme’ luisterfeestje dat aan de lancering voorafging – met ruim 18.000 mensen fysiek aanwezig in Madison Square Garden en meer dan dertig miljoen kijkers op de livestream – toont op zijn minst aan dat hij nog steeds in staat is de aandacht op innovatieve wijze vast te houden. Dat West telkens weer een enorme aandacht weet te genereren voor zijn muziek heeft niet alleen te maken met de kwaliteit van die muziek: het heeft ook te maken met het feit dat excentrieke uitspattingen telkens weer de grenzen te verleggen en te fascineren.

Wests arrogantie is niet te begrijpen zonder de cultuur van bragging die hiphop zo eigen is. Kanye wijkt daarvan af door een compleet ander retorisch register te gebruiken dan de meesten (Willie Wartaal: ‘Zeg nou zellef ik ben kankerdope.’ Kanye West: ‘I am a God.’). Kanye verheft zichzelf met zijn extreme zelfverheerlijking richting een bijzondere, autonome positie. Parallel aan zijn muziek maakt West van zijn leven zelf een kunstwerk. Zijn houding is niet alleen een uiting van het gevoel ‘alles te kunnen maken’: het is een bevestiging van het gegeven dát hij ‘alles kan maken’. 

Het is een bevestiging van het gegeven dát hij alles kan maken

Het resultaat daarvan is dat hij zo evengoed in staat is ‘alles te maken’, in de meest letterlijke zin. Hij heeft een vrijplaats veroverd om de muziek die hem zint te kunnen proberen, minimalistische autotune of juist alle registers open, zonder zich keer op keer te hoeven conformeren aan de wens van het publiek. En dit geldt niet alleen voor zijn muziek: West kan besluiten om een korte film te maken en te presenteren in een speciaal gebouwd theater met zeven schermen tijdens het filmfestival in Cannes. Of om The Life of Pablo uit te brengen tijdens een modeshow van zijn eigen lijn in Madison Square Garden en tegelijkertijd op de valreep een videogame aan te kondigen over zijn overleden moeder.

Kanye Wests wilde publieke en muzikale uitspattingen zijn niet los te zien van elkaar en dat geldt ook voor zijn moeilijk serieus te nemen kandidatuur voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Door opzettelijk een te wijde jas aan te trekken schept Kanye West een immense vrije ruimte waarin grootse en onverwachtse dingen kunnen ontstaan. Hij is ondertussen de hiphop ontstegen en uitgegroeid tot een toonaangevend publiek persoon, of in zijn eigen woorden: ‘I’m living in the 21st century, doing something mean to it. Do it better than anybody you ever seen do it.’