Op 26 november hield de VVD, de grootste partij van Nederland, haar congres en algemene ledenvergadering. VVD-leden en -bestuurders uit het hele land vonden door weer en wind hun weg naar een desolaat en winderig voormalig defensieterrein aan het Noordzeekanaal. Anders dan de congressen van coalitiepartner CDA, waar de ganse vaderlandse pers opdraaft om emotionele en muitende moties te verslaan, blonk het VVD congres uit in rust, gemoedelijkheid en een bijna totale afwezigheid van behoefte tot kritiek.
Vakkundig had de VVD-leiding de kou al uit de lucht gehaald rond twee pijnlijke onderwerpen: de koopzondag en de weigerambtenaar. Op beide punten had de VVD een draai gemaakt en ogenschijnlijk haar liberale principes met voeten getreden, in het belang van de goede vrede binnen de brede coalitie- en gedoogconstructie. Fractievoorzitter Stef Blok had het over prioriteiten, afspraken en pacta sunt servanda: de sociaal-liberale agenda staat stil. Een enkele kritische vraag over het uitblijven van echte hervormingen werd afgewimpeld. Terwijl in de politieke arena het ‘nationaal belang’ vaak wordt genoemd, blijkt uit het regeringsbeleid geen duidelijke ambitie om dat belang ook in een toekomst van opkomende economieën te handhaven. Een pleidooi voor een stimulerende rol van de overheid in innovatie werd overdreven principieel weggezet als ongepast in een liberale staat. De VVD zou in samenwerking met de oppositie de WW, het ontslagrecht en het onderwijs kunnen hervormen, maar kiest daar niet voor.
Een enkele kritische vraag over het uitblijven van echte hervormingen werd afgewimpeld.
Meer aandacht ging uit naar het 130 km/u-beleid, dat zonder betere uitleg de schijn heeft van beleid voor de bühne. Stef Bloks blijde tijding “Er wordt weer geasfalteerd in Nederland!” werd beantwoord door enthousiast applaus dat slechts door de staande ovatie voor de Jemenitische Nobelprijswinnares Tawakkul Karman overtroffen werd. Karmans speech maakte indruk en deed de joviale sfeer kort omslaan in aandachtige stilte waarin zij de regering opriep haar opgeheven mensenrechtenvinger waar te maken: maak de wereld liberaler. “Ieder die de mond vol heeft van onnodig eten uit de staatsruif en dan zelf fraudeert of zichzelf buitensporig verrijkt, dient wat mij betreft met pek en veren de laan uitgestuurd te worden”
“Maak Nederland liberaler”. Onder deze leus vergaderde het congres, bijgewoond door een indrukwekkend aantal coryfeeën. De sfeer was luchtig en vrolijk. De eerste VVD-premier van Nederland kwam de partij feliciteren met de kersverse verkiezingsoverwinning in de gemeente Hollands Kroon: de VVD wint nog altijd. De VVD bereidt zich voor op een consolidatie van de nieuw bevochten positie van grootste partij en legt veel nadruk op werving van bestuurders en politici om op regionaal en lokaal niveau de strijd aan te gaan met de grotere regentenpartijen PvdA en CDA. Die ambitie werd voorzien van een duidelijke moraal door JOVD voorzitter Martijn van Jonk: hij wees erop dat bestuurders een voorbeeldfunctie dragen en keurde het gedrag van zelfverrijkende regenten af. Met de weinig verhullende zin “Ieder die de mond vol heeft van onnodig eten uit de staatsruif en dan zelf fraudeert of zichzelf buitensporig verrijkt, dient wat mij betreft met pek en veren de laan uitgestuurd te worden” sprak hij direct de in opspraak geraakte Loek Hermans en Benk Korthals aan. Tegelijkertijd riep hij op tot minder overheid en meer gemeenschap: “Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country”.
Deze eenzame kritische noten waren de enige onderbrekingen van een goed geoliede vergadermachine; iedereen kon op tijd naar huis. Waarom? Het kan zijn dat de overwegend liberale ondernemerscultuur van niet lullen maar poetsen hier zichtbaar wordt. In diverse media werd hier bezorgd/smalend/kritisch over gesproken. In toenemende mate zou een anti-intellectualistische cultuur zich meester maken van de VVD. (link). Waar in de jaren negentig intellectuelen als Gerry Van der List, Andreas Kinneging, Paul Cliteur en Frits Bolkestein zich met de koers van de partij bemoeiden, spelen, behalve Frits, denkers van zulk formaat tegenwoordig geen rol van betekenis meer in het interne debat. De VVD zou zijn afgegleden tot een ondernemersclubje.
De VVD is de grootste partij geworden door politieke prioriteiten te stellen en regeert op dezelfde manier.
Bolkestein zelf lijkt deze houding overigens te legitimeren in zijn recent verschenen boek De Intellectuele Verleiding. Daarin waarschuwt hij immers voor het gevaar van conceptuele theorieën. Volgens de oud-eurocommissaris hebben in de geschiedenis intellectuelen zich veelvuldig laten verleiden door gevaarlijke ideeën. Naast dat Bolkestein met dit werk zijn eigen reputatie als intellectueel beschadigde, droeg het boek wellicht ook bij aan het beeld van de VVD als een anti-intellectualistische partij. Op het congres zelf vond het overigens gretig aftrek.
Een anti-intellectualistische houding binnen de politiek is helemaal niet legitiem, maar is ook niet de verklaring. Waarschijnlijker dan dat de VVD geen kritische leden meer kent, is het dat de leden zich goed realiseren dat één jaar na aantreden van een minderheidskabinet onder de eerste VVD premier van Nederland niet het moment is voor heisa. De VVD is de grootste partij geworden door politieke prioriteiten te stellen en regeert op dezelfde manier. De huidige coalitie is als geen ander in staat om orde op zaken te stellen in de staatshuishouding. De sociaal liberale verworvenheden van vrijheid van meningsuiting en homohuwelijk zijn onaantastbaar, maar verder werk aan deze agenda staat stil omwille van de dringende prioriteit: Nederland door de economische crisis loodsen. Maar prioriteiten kunnen schuiven: onder druk wordt alles vloeibaar. Intussen lijkt de hypotheekrenteaftrek geen heilig huisje meer, verliest het CDA politiek draagvlak en heeft de PVV moeite haar linkse en rechtse achterban te pleasen. Met een fluïde situatie in Europa en het zicht op nieuwe bezuinigingen zou het volgende congres een heel ander karakter kunnen hebben.
ik weet niet zeker of jullie impliceren dat de vvd danwel adequaat danwel op een liberale manier met de crisis omgaat? en hoe zou dat volgende congres er volgens jullie uit kunnen zien?
Ik ben eigenlijk wel benieuwd wat de schrijvers zelf vinden van de huidige houding van de VVD in dit politieke klimaat. Moet je Wilders en z'n bende leeghoofden bijvoorbeeld inderdaad als een klasje kleine kinderen dat hun zin niet krijgt alle politieke zendtijd op laten vreten aan non-issues als kerstbomen op Schiphol? En de PVV het kabinetsbeleid consequent laten ondermijnen met non-argumenten, om daarna (in ruil voor PVV-fractiediscipline?) nooit een keer serieus terug te slaan?
Zou je, ook als VVD, niet een keer de ballen moeten hebben om met wat meer volume en overtuiging voor bijvoorbeeld de EU en de Euro te gaan staan en uitleggen waarom we deze nodig hebben (zelf onze 'ondernemers', de mannen waarop Nederland drijft, de mannen die lingerie uit China importeren om het hier weer te verkopen oh, wat zijn we trotst op ze). Of een keer de ballen moeten hebben om wat eerlijker over de hypotheekrente-aftrek te praten?
Ik denk dat het huidige politieke klimaat van grenzeloos pragmatisme, waarin de kiezer door de politiek wordt benaderd als een 15-jarige jongen door het Axe-concern op den duur wel eens ontzettend destructief zou kunnen zijn voor de geloofwaardigheid en slagkracht van de politiek en daarmee de VVD.
Interessant en prettig geschreven stuk, jongens. Ik ben benieuwd meer van jullie te horen over de manier waarop de VVD 'liberaal' begrijpt in deze tijd. Werd daar over gesproken op het congres? Hebben jullie de indruk dat van een anti-intellectuele tendens sprake is in de VVD? Is het tot een ondernemersclubje afgegleden? Jullie schrijven dat nu geen moment is voor 'heisa', maar ik kan me voorstellen dat een beetje discussie gezond is vooral nu Nederland zwaar vaarwater in gaat. Biedt de JOVD in dat opzicht hoop?