De meeste van ons hebben er nooit over getwijfeld man of vrouw te zijn. Hoe wij ons voelen komt overeen met wat er staat in ons paspoort. Wij zien er dan ook geen kwaad in dat de overheid de geslachtskenmerken van burgers registreert. Een kwestie van biologie: penis hoort bij man zoals vagina bij vrouw. Maar wat als er ook mensen zijn die onder deze tweedeling lijden? Is het dan niet de moeite waard om te vragen naar het ‘waarom’ van deze verplichte geslachtsregistratie?

In Nederland bestaat een steeds grotere groep mensen die zichzelf als transgender beschouwt. Transgender wil zeggen dat het geslacht niet overeenkomt met de daarbij horende gender. Gedrag en identiteit wijken af van wat binnen een cultuur als passend mannelijk of vrouwelijk wordt ervaren. Transgender mensen voelen zich niet - of helemaal niet - thuis in de rol die op basis van het uiterlijke geslacht van ze wordt verwacht. Toch worden geslachtsveranderende operatieve ingrepen door transgenders vaak van de hand gewezen. Hun onvrede richt zich meer op de geslachtsrol dan op het lichaam. Voor veel transgenders geldt een seksuele identiteitsbeleving die zweeft tussen de traditionele (binaire) categorieën van geslacht en gender.

Transgender mensen voelen zich niet thuis in de rol die op basis van het uiterlijke geslacht van ze wordt verwacht

Een overkoepelend kenmerk van het transgenderisme is dat het de tweedeling van mensen in slechts twee geslachten ter discussie stelt. Het stempel m/v is volgens transgenders niet alleen beschrijvend maar ook normatief: geslacht geldt als symbool voor alle eisen en verplichtingen die er binnen een bepaalde cultuur mee samengaan. Dat de overheid haar burgers verplicht tot sekseregistratie is volgens het transgenderisme dan ook niet zo onschuldig als het lijkt. Geslachtsregistratie dwingt tot bepaalde vormen van uiterlijk en gedrag en doet geen recht aan de veel complexere seksuele identiteitsbeleving waar de transgender zelf het bewijs van vormt.

Met de transgender als uitgangspunt, werd in juni 2013 door het Feministisch Netwerk (FemNet) van Groenlinks een oproep gedaan tot onderzoek naar de mogelijkheid van afschaffing van geslachtsregistratie in de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Onder het motto ‘De overheid heeft niets te zoeken in onze onderbroek’ stelde FemNet dat sekseregistratie geen nut (meer) heeft maar wel aan mensen schade toebrengt. ‘Het klinkt misschien radicaal, absurd of zelfs onmogelijk, maar kunt u een goed tegenargument bedenken? Wij dagen u uit!’

Deze zelfverzekerde toon is opmerkelijk omdat de vraag naar geslachtsregistratie in het publieke debat nauwelijks leeft. Zijn de feministen van Groenlinks hier niet te overmoedig? Hun argumenten vinden weinig gehoor binnen een samenleving die sekseregistratie zo niet als noodzaak dan toch zeker als een vanzelfsprekendheid omarmt. Het idee dat de overheid wel moet weten of je man of vrouw bent, lijkt algemeen geaccepteerd te zijn. Maar waarom eigenlijk?

In een tijd dat vrouwen nog niet mochten stemmen, mannen aan dienstplicht gebonden waren en over het homohuwelijk niet te praten viel, waren noodzaak en nut van geslachtsregistratie allebei duidelijk. Man of vrouw zijn maakte een groot verschil in termen van rechten en plichten. Met de komst van het gelijkheidsbeginsel zijn deze argumenten anno 2014 niet meer van toepassing. Een ‘zo doen we het altijd dus zo blijven we het doen’ heeft als argument weinig betekenis.

Meer algemeen wordt het nut van geslachtsregistratie nu gezien in termen van de identificatieplicht. Met de introductie van de vingerafdruk komt ook dit argument te vervallen. Er bestaan genoeg omwegen om veel nauwkeuriger vast te stellen of de persoon is wie hij/zij zegt te zijn. Let op: ik typ hier hij/zij. Maar of het om een hij of zij gaat is bij identificatie niet van belang. Waar het om gaat is te bewijzen dat ik Isabella Vos ben en niet iemand anders. Hiervoor maakt het geen verschil of ik Isabella Vos met een vagina of een penis ben. Er is maar een Isabella Vos, namelijk de persoon met mijn vingerafdruk, mijn fysieke stempel los van de geslachtsetiketten die we er verder op willen plakken.

Seksuele- en genderidentiteitsbeleving is een complexe privé-aangelegenheid waarin de overheid niets te zoeken heeft

In onze moderne wereld, gekenmerkt door maatschappelijke en technologische ontwikkeling, kan de vraag naar het ‘waarom’ van verplichte geslachtsregistratie niet lang meer uitblijven. Helaas lopen pogingen om het debat leven in te blazen nu nog stuk op steeds diezelfde reactie: ‘Wat een gedoe zeg, waarom moeilijk als het ook makkelijk kan?’. De transgender geeft ons het antwoord. Met de opkomst van het transgenderisme, en daarmee het ontstaan van steeds nieuwe seksuele identiteiten, heeft sekseregistratie haar vermeende onschuld verloren. De tweedeling die wij gebruiken is normatief dwingend en doet geen recht aan de veel complexere werkelijkheid van seksuele identiteitsbeleving.

Het zou echter zonde zijn om geslachtsregistratie hiermee te zien als een probleem voor alleen feministen en transgenders. De huidige praktijk is net zo goed relevant voor iedereen die bereid is om de rol van de overheid kritisch te evalueren. De zaak zou erbij geholpen zijn door dat woord te introduceren dat wereldwijd vrijwel ieder debat domineert: privacy. Omdat nu aan de hand van mijn vingerafdruk kan worden vastgesteld dat ik het in al die verschillende rollen en fysieke verschijningen altijd zelf ben, is het overtuigende maatschappelijk belang van verplichte geslachtsregistratie op zijn minst betwijfelbaar geworden. Seksuele- en genderidentiteitsbeleving is een complexe privé-aangelegenheid waarin de overheid niets te zoeken heeft als zij niet met goede argumenten komt. Tot die tijd zeg ik: mijn vinger mag je hebben maar blijf uit mijn onderbroek.