Alcoholgebruik onder minderjarigen is een aanzienlijk probleem, zowel in termen van directe lichamelijk schade als in de gevaren zoals coma-zuipen. Om dit alcoholgebruik tegen te gaan, hanteert de overheid beleid zoals voorlichting aan jeugd en verkoopregels voor alcoholverstrekkers. Het vreemde is alleen, dat bij alcoholverstrekking aan minderjarigen alleen de verkoper strafbaar is, niet de jongere.

Artikel 20 van de Drank- en Horecawet stelt dat het verboden is om alcoholhoudende drank te verkopen aan personen waarvan niet is vastgesteld dat zij de leeftijd van 16 jaar hebben bereikt. Lid 2 van dit artikel verbiedt vervolgens de verkoop van sterke drank (15 of meer procent alcohol) aan jongeren beneden de leeftijd van 18 jaar. Indien deze regels worden overtreden, is de verkoper van de drank de pisang en krijgt die een fikse boete. Bij verdere overtreding van de wet wordt de drank- of slijtvergunning ingetrokken. De klant echter, i.c. de jongere die drank heeft aangeschaft, blijft buiten schot.

Nu zou dit niet zo vreemd zijn wanneer de slijter of barman optreedt als een soort boze heks die de onschuldige Sneeuwwitje heeft verleid om de giftige appel te eten. Dat zou die slechte drankverkoper leren om de arme kinderen alcohol binnen te gieten. De werkelijkheid is vaak anders. Uit onderzoek blijkt dat het in het ergste geval vaak om onverschilligheid van de verkoper draait, of sociale druk op jonge kassières, wanneer drank is verkocht aan minderjarigen. De werkelijk kwaadwillende, degene die volledig bewust een daad begaat die de wet overtreedt, dat is de jongere die drank aanschaft.

Nu wil ik niet bepleiten om de verantwoordelijkheid bij de drankverkopers weg te halen, maar om de verantwoordelijkheid te delen met de jongeren. Ik kan het mij niet voorstellen dat er tegenwoordig, met alle voorlichtingscampagnes van de overheid en op scholen, nog jongeren zijn die nooit ergens hebben opgepikt dat alcoholgebruik, in het bijzonder op jonge leeftijd, schadelijk is voor de gezondheid. Het kan leiden tot verstoring van de cognitieve ontwikkeling, zoals op het gebied van geheugen en concentratievermogen, een verhoging van de kans op alcoholverslaving en op korte termijn het risico op betrokkenheid bij verkeersongelukken, vechtpartijen, onveilige seks en alcoholvergiftigingen.

Als deze jongeren dan vervolgens aan de toonbank of de bar verschijnen om drank te kopen, wie is dan de grootste schuldige?

Dit soort risico’s is ook te bevatten door kinderen van 12 jaar of ouder. Misschien niet de gehele strekking er van, maar wel dat het een enorm gevaar is. Desondanks heeft landelijk 59% van de tweedeklassers in het voorgezet onderwijs wel eens alcohol gedronken. In de regio Noord-Kennemerland (Alkmaar, Heiloo, Bergen, Heerhugowaard en omstreken) is de gemiddelde leeftijd waarop men begon met alcohol drinken 12 jaar (!). Jongeren tussen de 13 en 16 jaar drinken voornamelijk thuis of bij anderen thuis, respectievelijk 58 en 52 procent van de ondervraagden (Van Hoof 2009).

De vraag is dan wat die jongeren er toe aanzet om alcohol te gebruiken. Naast individuele factoren zijn met name omgevingsfactoren van invloed op het wel of niet alcohol drinken van jongeren en in welke mate zij dit doen. Deze factoren zijn: sociale factoren, financiële factoren en fysieke factoren. Sociale factoren hebben betrekking op de normen rondom alcoholgebruik in de sociale omgeving van de jongere. Concreter betekent dit de invloed vanuit de media, de cultuur, de vriendengroep en het gezin. Financiële factoren slaan op de betaalbaarheid van drank, zoals het beschikbare inkomen van de koper, prijzen van drank in de verkooppunten en de hoogte van accijns. De fysieke beschikbaarheid van drank duidt op de hoeveelheid alcoholverstrekkers in de directe omgeving, de afstand daarvan en de openingstijden van deze verkooppunten.

Van deze drie factortypen blijken sociale factoren de meeste invloed te hebben. Als jongeren van significant others, zoals het ouderlijk gezin of de vriendengroep, het signaal krijgen dat alcoholgebruik geaccepteerd wordt, en via dit informele netwerk makkelijk aan drank kunnen komen, stijgt de kans dat zij ook alcohol gaan gebruiken enorm. Als deze jongeren dan vervolgens aan de toonbank of de bar verschijnen om drank te kopen, wie is dan de grootste schuldige? De alcoholverkoper, de jongere of de sociale omgeving van de jongere?

Het gaat te ver om de politie de opdracht te geven om huizen binnen te vallen op zoek naar informele verstrekking van alcohol aan jongeren. Wat mijns inziens wel zou helpen, is om de cirkel van strafbaarheid uit te breiden. Indien een jongere die nog niet de voor alcoholgebruik benodigde leeftijd heeft bereikt, overgaat tot de aankoop, het bezit of onder invloed zijn van alcohol, dient deze jongere ook strafbaar te zijn. Het zou misschien zelfs goed zijn om deze aansprakelijkheid ook uit te breiden naar de ouders.

Nu zijn er voldoende ouders die zich waarschijnlijk rot schrikken als hun kind van 13 knalbezopen thuis is gebracht door de politie...

Bij aansprakelijkheid voor bijvoorbeeld het vernielen van een auto, zijn de ouders onder bepaalde omstandigheden ook verantwoordelijk tot het kind de leeftijd van 16 heeft bereikt. Nu zijn er voldoende ouders die zich waarschijnlijk rot schrikken als hun kind van 13 knalbezopen thuis is gebracht door de politie, maar er zullen er net zo goed evenveel zijn die hetzelfde kind zonder problemen een biertje voorzetten tijdens verjaardagen. Zie het als een extra stok achter de deur om ouders te stimuleren duidelijke regels te stellen aan hun kinderen.

De overheid probeert op dit moment alcoholgebruik onder jongeren tegen te gaan door de financiële en fysieke beschikbaarheid van alcohol te beperken, door middel van accijns op en leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop. De belangrijkste omgevingsfactoren, de sociale, blijven echter slechts in beperkte mate aangesproken. Het feit dat de jongere niet bestraft wordt bij een alcoholaankoop geeft ook een verkeerd signaal. Door de jongeren en eventueel ook hun ouders strafbaar te stellen, zendt de overheid een duidelijk signaal dat drankgebruik onder de toegestane leeftijd niet geaccepteerd wordt. Sommige mensen zijn misschien niet onder de indruk van reclamecampagnes en schoolvoorlichting, maar een fikse boete is onmiskenbare taal.