Onze wereld kan op vele manieren haar einde vinden, maar een specifieke wijze verdient de schoonheidsprijs. Elk moment kan er een enorme straal energie door het universum op ons afrazen en als die ons raakt, verbrandt de helft van de aarde direct, verdampen zeeën en gaan bossen op in een vlammenzee. De andere helft wordt verzwolgen door een muur van vuur. Maak kennis met de Gamma Ray Burst (GRB): het kosmische verschijnsel dat vandaag of morgen ons einde kan betekenen.

Een GRB is geenszins een zeldzaam fenomeen. De Fermi-missie, gelanceerd in 2008, neemt bijna dagelijks zo een flits uit het universum waar. Het zijn de grootst waargenomen explosies van energie in het heelal. Deze flitsen duren rond de twee seconden en ontspringen aan hevige gebeurtenissen zoals het ontstaan van een supernova of een zwart gat. De grootste GRBs komen voort uit de botsing tussen twee neutronensterren: sterren die als een dubbele zon in een planetenstelsel fungeren en elkaar in een eonenlange dans naderen. Zodra zij botsen komen er langs de verticale as van de collisie explosies van energie in de vorm van gammastraling vrij.

De straal energie reist vervolgens met lichtsnelheid door het universum en verbrandt elke planeet op zijn pad. GRBs zouden een oorzaak kunnen zijn dat er tot nu toe geen leven is gevonden op andere planeten.

Het goede nieuws is dat door de ontzaglijke omvang van het heelal het relatief onwaarschijnlijk is dat onze planeet zich ooit op het pad van een GRB zal bevinden. Daarnaast dijt het heelal voortdurend uit in een almaar versnellend tempo. Een GRB die ver genoeg van ons stelsel ontstaat, zou ons wellicht nooit kunnen bereiken.

Neutronensterren naderen elkaar in een eonenlange dans

Het slechte nieuws is dat door diezelfde omvang van het heelal moeilijk te voorspellen is waar de volgende GRB vandaan komt. Binnen ons melkwegstelsel bevindt zich een uitgesproken kandidaat, WR104, een ster in een supernova ongeveer 7500 lichtjaar van onze planeet verwijderd. Wetenschappers schatten dat binnen 300,000 jaar deze ster op een andere zal botsen en met een beetje pech ligt de aarde op de koers van de vrijgekomen GRB.

Juist door de relatieve nabijheid van de botsing, binnen ons melkwegstelsel, zijn de gevolgen voor de aarde van apocalyptische schaal. De aarde zal daadwerkelijk aan een kant volledig verbranden en een muur van vuur zal over de ander helft razen. In de wetenschap bestaat de assumptie dat het 450 miljoen jaar geleden al eens is gebeurd, toen de zogeheten Laat-Ordivicische massa-extinctie plaats had.

Mocht er een GRB van grotere afstand op toevallige wijze alsnog onze planeet bereiken, vindt er wellicht geen vurig armageddon plaats, maar krijgt onze ozonlaag een flinke klap. In een wetenschappelijk artikel uit de jaren zeventig stelt M. Ruderman dat de ozonlaag door de gammastraling drastische chemische veranderingen ondergaat, waardoor wij nagenoeg bloot komen te staan aan de straling van de zon. Het resultaat is wederom massa-extinctie.

Tot zover zijn dit geen opbeurende scenario’s en lijkt het predicaat ‘mooist mogelijke einde van de wereld’ enigszins ongepast. Maar andere manieren waarop wij denken over het einde van de wereld tonen waarom het niet zo een vreemde opmerking is.

Het resultaat is wederom massa-extinctie

Die manieren vallen grofweg op te delen in drie verschillende categorieën: religieus-mythologisch, kosmisch en menselijk.

Religieuze eindes kennen we in de vormen van de christelijke Dag des Oordeels, de islamitische Qiyamah, de joodse komst van de Messias, de Scandinavische Ragnarök en het aflopen van de Mayaanse kalender. Deze voorspellingen delen een scherp onderscheid tussen goed en kwaad, alsook het karakter van een ‘nieuw begin’. Het zijn niet zozeer volledige uitroeiingen, maar vooral hoopvolle scenario’s van een positieve toekomst.

Voorbeelden van kosmische eindes van de wereld zijn er te over: de GRB valt er uiteraard onder, maar denk ook aan inslagen van kometen, het opbranden van de zon, de Eindkrak en de spectaculaire botsing met een ander zonnestelsel, Gliese 710. Overeenkomst tussen deze eindes is vooral de onvoorstelbare hoeveelheid tijd die nog moet verlopen eer wij ze meemaken. Een paar miljoen jaar meer of minder is op kosmische schaal een geringe factor.

De laatste categorie, het einde door een menselijk ingrijpen, jaagt mij de meeste angst aan. Een nucleaire derde wereldoorlog, het opraken van voedsel, grondstoffen of drinkwater, een pandemie die niet langer te bestrijden valt met antibiotica vanwege resistente bacteriën, of de milieuproblematiek die we almaar verder in de hand werken. Ontbossing, verwoestijning, zeespiegelstijging en het smelten van de poolkappen zijn tastbare en ernstige bedreigingen.

De GRB kenmerkt zich door een volkomen toevallig en onontkoombaar karakter

De complete irrationaliteit die komt kijken bij een einde als gevolg van menselijk handelen, de grote waarschijnlijkheid van de scenario’s en het wegkijken voor de consequenties, maakt dat de catastrofes dichterbij zijn dan we willen toegeven. Op internet verzamelen bezorgde geesten zich op fora over TEOTWAWKI (The End Of The World As We Know It) en ‘prepping’, het voorbereiden op verschillende vormen van het einde.

Met deze ontstellende toekomstmogelijkheden in het zicht komt de bijna poëtische kracht van de GRB naar voren en de daaruit volgende opdracht voor de mensheid. De GRB kenmerkt zich door een volkomen toevallig en onontkoombaar karakter. Als het vandaag, morgen of in de verre toekomst gebeurt, gebeurt het snel en valt er niets aan te doen. Het universum is onverschillig in het hoe, wanneer of waarom.

In plaats van toe te geven aan een fatalistische gedachte ‘de wereld komt toch wel aan haar einde’, moeten we deze kennis aanwenden om ons te richten op ons eigen handelen. Die menselijke scenario’s, daar valt iets aan te doen. Maatregelen tegen de exploitatie van de aarde, het ontwapenen van nucleaire machten, het aanpakken van het antibiotica-misbruik in de vee-industrie; het zijn allemaal grote maar belangrijke stappen om te zetten. Dan kunnen wij, en de generaties na ons, met een gerust hart afwachten tot er ergens in het heelal twee sterren zijn uitgedanst en in een explosieve samenkomst ons einde inluiden.