Je zou maar een nier nodig hebben in Nederland: bijna vier jaar sta je op de wachtlijst, want Nederland kent een enorm donorentekort. Ondanks de aandacht die het donorsysteem de laatste jaren heeft gehad, met de BNN donorshow als publicitair hoogtepunt, is het aantal registraties in het donorregister de laatste vijf jaar met slechts 7% gestegen. Van alle registraties heeft iets meer dan 60% aangegeven donor te willen zijn, maar vanwege het dalende aantal verkeersdoden – doorgaans een grote bron van postmortem orgaandonaties – zal dat maar voor weinig van hen relevant zijn. Levende nierdonaties zijn een lichtpuntje. Tussen 2009 en 2013 is het aantal ‘premortem’ donaties met 20% gestegen. Toch stonden er in 2013 nog 710 mensen op de wachtlijst voor een nier. Net als nierpatiënten in een eerder stadium behelpen zij zich met dialyse, die ze vaak drie tot vijf dagen aan een ziekenhuis verbindt. Veel schrijnender is nog dat een nier jaarlijks voor bijna 200 van hen te laat komt. 

Er is een land waar dat niet zo is: Iran. Momenteel is Iran het enige land ter wereld dat orgaanhandel heeft gelegaliseerd. 1400 Mensen verkopen jaarlijks hun nier aan een vreemdeling, waardoor het land geen wachtlijst voor nieren kent. Vrijwillige donoren melden zich in het ziekenhuis, dat vervolgens een geschikte ontvanger vindt. Voor de ontvanger betekent dat vaak het einde van een lange lijdensweg; voor de donor ligt een mooi zakcentje klaar, dat ze vaak goed kunnen gebruiken.

Iran is momenteel het enige land in de wereld dat orgaanhandel heeft gelegaliseerd

Hoewel de Iraanse praktijk niet perfect is, zou het legaliseren van betaalde nierdonaties in Nederland een goed idee zijn. Zo’n systeem voor premortemdonaties zou kunnen bestaan naast een systeem voor passieve (Nederland) of actieve (België) registratie van postmortemdonaties. De relatie met het donortekort is duidelijk: het aanbod van nieren zou stijgen. Hoe groot die stijging zou zijn hangt natuurlijk van de prijs af, en die prijs hangt weer af van vraag en aanbod – hoeveel andere mensen hebben bijvoorbeeld jouw bloedgroep? Een indicatie voor wat een betaalde nierdonatie ons als samenleving waard zou moeten zijn kan worden gemaakt op basis van de potentiële besparingen voor onze gezondheidszorg. De dialyse van nierpatiënten kost op dit moment 55.000 euro per jaar; een niertransplantatie van een levende donor kost eenmalig 80.000 per jaar, waarbij jaarlijks ook nog enkele duizenden euro’s aan nazorg moeten worden opgeteld. Aangezien een premortaal gedoneerde nier tussen de 20 en 30 jaar meegaat, betekent dat dat een nierdonatie tot wel 1,3 miljoen euro goedkoper kan zijn voor onze gezondheidszorg. Een donor zou de helft daarvan kunnen vragen en de samenleving nog steeds geld op kunnen leveren!

De belangrijkste argumenten voor het legaliseren van orgaanhandel vinden we echter niet in de cijfers. Het wereldwijde tekort aan organen heeft bijvoorbeeld een levendige zwarte handel doen ontstaan, waarbij nierpatiënten uit Westerse landen van ‘vakantie’ terugkomen met een splinternieuwe nier. Over de kwaliteit van de nier is weinig bekend, evenals over de kwaliteit van de medische zorg en het lot van de (vrijwillige?) donor. Toch blijft de zwarte markt klandizie trekken, omdat veel Westerse nierpatiënten simpelweg bereid zijn om elk vooruitzicht op een nier aan te grijpen. Het huidige verbod op betaalde donaties maakt dus geen einde aan orgaanhandel, maar schuift het onder het tapijt. Het legaliseren van betaalde nierdonaties stelt de overheid in de gelegenheid om de juiste randvoorwaarden te scheppen. Om enkele voorbeelden te noemen: de donor en de ontvanger moeten medisch getest en geïnformeerd zijn, en de donor moet zijn keuze vrijwillig maken en met de verzekeraar een prijs overeengekomen zijn.

De keuze om voor geld een orgaan te doneren kan toch onmogelijk een zuivere afweging zijn?

Het is namelijk de positie van de donor die vaak zorgen baart in de discussie over orgaanhandel. De keuze voor geld een orgaan te doneren kan toch onmogelijk een zuivere afweging zijn? Worden minderbedeelden nu niet gedwongen om hun nieren af te staan? En leidt dat niet tot oneerlijke risico’s? Om met de laatste zorg te beginnen: leven met één nier kan inmiddels vrijwel probleemloos – en mocht een donor later in zijn of haar leven alsnog een nier nodig hebben, dan staat hij of zij bovenaan de wachtlijst. De nadelen van het afstaan van een nier zijn dus beperkt. Tegelijkertijd biedt het doneren van een nier voor een donor juist kansen om uit diepe schulden te raken of om te investeren in onderwijs. Minderbedeelden worden dus niet tot donaties gedwongen, maar krijgen wel een nieuwe middel aangeboden om hun leven naar eigen inzicht in te richten.

Dat laatste is, tot slot, misschien wel het belangrijkste argument voor het legaliseren van betaalde orgaandonaties. Wat geeft de overheid immers het recht om te bepalen wat ik met mijn lichaam doe? Het verbod op betaalde orgaandonaties lijkt een onnodige beperking op de individuele vrijheid, zeker aangezien het risico voor de donor én het risico voor zijn omgeving vrijwel afwezig zijn. Een goed gelegaliseerde markt voor nieren biedt daarentegen veel voordelen: voor patiënten, donors én voor alle overige verzekerden, die minder kwijt zijn aan de zorg voor nierpatiënten.