Het afgelopen jaar heeft zich een trend ontwikkeld binnen de Nederlandse politiek waarbij politici pleiten voor een strenger strafklimaat en een ‘veiligere’ samenleving. Veel argumenten die aangedragen worden voor deze veranderingen zijn in strijd met de praktijk, wetenschappelijk onderzoek en soms zichzelf. Het wordt tijd voor een realistischer beeld van de huidige situatie.

Het huidige kabinet houdt zich veel bezig met de veiligheid van de maatschappij. Eén van de doelstellingen  van het huidige kabinet is het terugbrengen van het recidivecijfer. Maar hoe zit het eigenlijk met die cijfers? Uit een onderzoek uit 2006 van het WODC (Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatie Centrum – het wetenschappelijk bureau van het ministerie van Justitie) bleek dat:

- Ruim 75% van de volwassen gedetineerden recidiveert.
- Voor jongeren (tot 18 jaar) ligt het recidive-cijfer zelfs rond de 80%.
- Ongeveer 36% van de ex-TBS’ers komt na ontslag weer in aanraking met justitie
- In minder dan 7% van de gevallen gaat het om een zedenmisdrijf

Echter, onderzoek van het WODC laat tevens zien dat er een dalende lijn te zien is in recidivecijfers onder zowel volwassenen als jeugdigen. Op basis van de recidivecijfers zou je kunnen stellen dat gevangenisstraf op zich geen effectieve maatregel is om terugval in delictgedrag te voorkomen. Dit blijkt ook uit onderzoek van onder andere het NSCR (Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving): “ex-gevangenen maken zich vaker opnieuw schuldig aan criminaliteit dan veroordeelden die geen gevangenisstraf kregen”.[1] Oorzaken hiervoor zouden de mogelijke uitbreiding van het criminele netwerk binnen de gevangenis, een verharding van de persoonlijkheid en het mogelijke verlies van huisvesting en netwerk tijdens het uitzitten van de straf kunnen zijn. Gezien deze cijfers en feiten is het daarom onbegrijpelijk dat het huidige kabinet pleit voor vaker en langer opsluiten. Daarmee is de veiligheid wellicht op korte termijn gewaarborgd (de crimineel is immers lange tijd van straat), maar op de lange termijn werkt dit de recidivecijfers enkel in de hand. In plaats van te investeren in deze probleemgebieden om recidivecijfers te verlagen, wordt er binnen de gevangenissen bezuinigd...

Gezien deze cijfers en feiten is het onbegrijpelijk dat het huidige kabinet pleit voor vaker en langer opsluiten.

Goed, als opsluiting op zich niet werkt, wat dan wel? Opleiding, training en eventueel behandeling binnen de gevangenis zorgen voor een grotere zelfredzaamheid na detentie. Ook krijgen gedetineerden daarmee de kans op legale wijze te reïntegreren in de maatschappij en wordt de kans op terugval kleiner. Goede begeleiding en opvang na detentie is ook belangrijk; het grootste recidive vindt plaats kort na vrijlating. Daarnaast speelt verslavingsproblematiek een belangrijke rol bij het recidiveren. Onderzoek wijst uit dat ongeveer 70% van de gevangenispopulatie kampt met een verslaving. Hier bevindt zich echter het tweede knelpunt in het beleid van het kabinet. In plaats van te investeren in deze probleemgebieden om recidivecijfers te verlagen, wordt er binnen de gevangenissen bezuinigd op onderwijs, begeleiding en behandeling en is er na detentie minder budget voor opvang en begeleiding bij de terugkeer naar de maatschappij.

Dezelfde tendens zien we bij de geplande bezuinigingen binnen de GGZ. Minister Schippers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport, VVD) wil een eigen bijdrage invoeren voor mensen met psychische ziekten die gebruik maken van de GGZ. Een eigen bijdrage heeft als gevolg dat mensen langer zullen wachten met het zoeken van hulp en dat er mogelijk een verergering van de psychische problemen optreedt. Het hebben van (onbehandelde) psychische problemen werkt op zijn beurt ook criminaliteit in de hand. Er is een hoge correlatie tussen verschillende psychische stoornissen en het risico op een (gewelds)delict, evenals een correlatie tussen psychische stoornissen en het risico op recidiveren.

Er is een hoge correlatie tussen verschillende psychische stoornissen en het risico op een (gewelds)delict...

In zijn strijd tegen het recidivecijfer en zijn streven naar een veiligere maatschappij maakt het kabinet beslissingen die daar direct tegenin werken: bezuinigen en strengere straffen invoeren. Hierdoor zullen meer jongeren en volwassenen langduriger vastzitten (wat op zich al veel geld kost) en zullen ze daarnaast vaker recidiveren (wat zorgt voor meer slachtoffers en hogere kosten voor de maatschappij). Een onbegrijpelijke beslissing, die weliswaar meegaat in de huidige publieke opinie dat delinquenten harder aangepakt moeten worden, maar volledig de plank misslaat in zijn eigenlijke doel: het creëren van meer veiligheid in de maatschappij. Minister Opstelten zei onlangs in Vrij Nederland: “Belangrijker is wat de burger ervan vindt dan hoe het in werkelijkheid is. De bestuurder die dat niet doorheeft, is geen lang leven beschoren”. Het is spijtig dat de angst voor het verlies van kiezers doorwerkt in de besluitvorming van politici. Wat wel duidelijk is, is dat de huidige trend richting een strenger strafklimaat en een soberdere zorgvoorziening het welzijn van de mensen met psychische of sociale problemen ernstig in de steek laat.

Bij mij rijst vooral de vraag: als al deze informatie bekend is, hoe kan het dan dat het huidige kabinet het tegenovergestelde bewerkstelligt? Hoe kan het dat degelijke wetenschappelijke onderzoeken achteloos aan de kant geschoven worden om kiezers te winnen door populistische politiek te bedrijven? Misschien is het de rol van de media, die er voor kiezen onvolledige berichten te plaatsen met als doel meer kranten te verkopen. Misschien is het gebrek aan kennis bij het publiek over de daadwerkelijke cijfers. Misschien is het een gebrek aan vechtlust of een gebrek aan slimmigheid van de grotere zorginstellingen door zich niet voldoende te profileren in (populaire) tv-shows, in kranten en in het nieuws. Wat wel duidelijk is, is dat de huidige trend richting een strenger strafklimaat en een soberdere zorgvoorziening het welzijn van de mensen met psychische of sociale problemen ernstig in de steek laat. En daar zal uiteindelijk iedereen meer problemen van ondervinden.