"Als ISAF vertrekt, is de taliban de dag erna terug. Ze vragen niets en hakken mijn hoofd eraf." Zo ziet Robia de toekomst. De dertigjarige Robia is politieagente in Kunduz-stad. Haar toekomst komt akelig dichtbij. Afghanen hanteren de westerse jaartelling niet. Ze leven in het jaar 1391, maar het jaartal 2014 kennen ze maar al te goed. Tegen het einde van dat jaar moet de verantwoordelijkheid voor veiligheid in het land overgedragen zijn aan de Afghaanse veiligheidstroepen: militairen en agenten veelal getraind door de internationale NAVO-troepenmacht ISAF.

Elf jaar geleden, op 11 september 2001 werden New York en Washington getroffen door een terroristische aanval van Al-Qaeda. Op 7 oktober 2001 lanceerden de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Australië operatie ‘Enduring Freedom’. Het doel van de aanval op Afghanistan was de ontmanteling van Al-Qaeda en het vinden van Osama bin Laden. Ook wilden de Amerikanen de taliban afzetten en een min of meer democratische regering installeren. Dat laatste lukt vrij snel, maar 11 jaar na dato is Afghanistan verre van een stabiel land - van law & order is op de meeste plaatsen geen sprake.

In het corrupte en nogal ruige Afghanistan wordt goede wil vaak hard afgestraft.

Natuurlijk wordt er wel goed werk verricht in Afghanistan door de talloze westerlingen, onder meer de Nederlandse politietrainingsmissie in Kunduz, die zich over het land hebben ontfermd. Maar het zijn kleine stapjes, te klein om in 2014 bij de eindstreep te zijn. Of zoals de toenmalige hoogste Nederlandse militair in Kunduz, kolonel Nico van der Zee, het in maart van dit jaar stelde: "Het is heel realistisch om te veronderstellen dat de Nederlanders in 2014 een groot deel van de opdracht hebben volbracht, maar uiteindelijk moeten de Afghanen het zelf afmaken."

Daar wringt de schoen. In het corrupte en nogal ruige Afghanistan wordt goede wil vaak hard afgestraft. Vuurwapens en explosieven zijn voorhanden voor iedereen die het wil/kan betalen. Moord is gewoon een manier om een geschil te beslechten. Om in leven te blijven kun je dus beter een pragmaticus zijn dan een wereldverbeteraar. Ter illustratie: in veel families zijn er wel een paar die zich taliban noemen en een paar die bij de politie of in het leger zitten. Welke kant het ook opgaat, je kan altijd zeggen: “Maar mijn neef, die zit toch bij jullie." En zo is het ook onder de door ISAF opgeleide veiligheidstroepen.

De trainingen sorteren heus wel wat effect, er blijft vast wat hangen bij de trainees over vrouwenrechten, of over eerst ondervragen en dan pas schieten in plaats van andersom. Maar het lijkt een illusie te denken dat die mannen (en enkele vrouwen) per se trouw blijven aan hun regering en niet liever loyaal zijn aan hun familie/stam/bevolkingsgroep. Nu al is het schering en inslag dat een Afghaanse agent of militair zich tegen collega's keert, vaak gaat het om persoonlijke geschillen, maar het gebeurt ook uit ideologische overtuiging. Dit jaar kwamen tot nu toe ten minste 54 westerse militairen om bij  zogeheten 'green on blue'-incidenten. Nog eens meer dan vijftig Afghaanse veiligheidstroepen kwamen om bij aanvallen door collega's.

De Afghanen lijken dus niet klaar om de verantwoordelijkheid over te nemen in 2014. Een complicerende factor is dat de presidentsverkiezingen in het land, altijd een roerige tijd, zo ongeveer samenvallen met de machtsoverdracht. Toch trekt ISAF zich terug. De Amerikaanse president Obama stuurde in 2009 extra troepen om de taliban op te rollen om daarna met een gerust hart te kunnen vertrekken, zoals hij beloofde bij zijn aantreden een jaar eerder. Die extra militairen zijn inmiddels weer thuis en de taliban lijken nog in leven. En dat niet alleen, ook andere radicale groeperingen dragen hun steentje bij aan de onveiligheid. De Volkskrant  berichtte onlangs over de provincie Wardak, vlak bij de hoofdstad Kabul. Daar zijn de Amerikanen het gezag aan het overdragen aan de Afghanen, maar niet met onverdeeld succes. In Wardak is een kleine burgeroorlog losgebarsten tussen de taliban en Hezb-e-Islami. Twee groeperingen die samen optrokken tegen de bezetter, maar nu die langzaam weggaat met elkaar in een strijd verwikkeld raken, ondanks de aanwezigheid van de Afghaanse agenten en militairen.

Er was eigenlijk geen beginnen aan, maar de NAVO heeft het toch gedaan, althans geprobeerd.

Zo beschouwd is een nieuwe burgeroorlog onafwendbaar. In het hele land zal de strijd losbarsten als het Westen niet meer voor veiligheid zorgt. Overal zijn groepjes, groeperingen en clans en die eisen straks allemaal hun deel. En ze hebben ook nog de wapens om hun eisen kracht bij te zetten. Ondanks meer dan 10 jaar aanwezigheid en meer dan 3000 gesneuvelde ISAF-militairen (en een veelvoud aan Afghaanse burgerdoden), is het niet gelukt orde te scheppen in de chaos. Er was eigenlijk geen beginnen aan, maar de NAVO heeft het toch gedaan, althans geprobeerd. Daar is de NAVO voor en dat is te prijzen. Geen beginnen aan, omdat je niet in een paar jaar een van de armste landen ter wereld naar westers model kunt opbouwen, en zeker niet blijvend. Wellicht was dat wel gelukt met nog eens twintig jaar ISAF-aanwezigheid in Afghanistan, maar waarschijnlijk niet. Er is gewoon geen echt snelle oplossing en dit was de beste optie.

Robia uit Kunduz is politieagente geworden, zonder ISAF was dat niet gebeurd. Vrouwen hebben meer rechten dan onder het taliban-regime. Er zijn meer Afghanen die over mensenrechten weten dan elf jaar geleden. Meer dan zulke zaadjes planten kan de NAVO niet doen. Hopelijk zijn er genoeg geplant en misschien staat er tegen 2014 wel een sterke en liefst redelijke president op die het land kan verenigen, en dus kan behoeden voor nog een burgeroorlog.