Filosofie als hartversterker om de West-Europese dag door te komen – wat een onzin. Want filosofie is niet gezellig, en wie niet gierend depressief wil worden kan haar maar beter op afstand houden.

“Hoe eendimensionaal”, zegt mijn geliefde. We lopen in de berm van een Portugese autoweg met barsten in het asfalt – halverwege de pelgrimstocht van Lissabon naar Fátima. Best ver. Onze voeten zijn kapot en onze knieën doen pijn. We hebben ruzie. Ik wilde weten wat Fátima nou zo bijzonder maakt, ook voor niet-gelovigen. En dat had ik vervolgens vergeleken met goud: als genoeg mensen er waarde aan toekennen wordt het vanzelf waardevol, zo redeneerde ik. In goede aarde viel het niet.

“Dat is het onderliggende mechanisme”, zeg ik.
“Jij maakt alles vlak.”
“Volgens mij werkt het zo met alles in het leven; niks heeft van zichzelf waarde.”
“Jezus Francis, wat een depressieve gedachte.”
Nieuwe strategie. Een beetje name dropping kan geen kwaad, denk ik, en ik gooi wat filosofen in de strijd. ‘Helaas, ook vandaag moeten we weer leven’, schreef de Franse literatuurfilosoof Blanchot. ‘De wereld kan prima zonder mensen’, stelde Sartre. En dan Heidegger: ‘Wij zijn ten dode’. Ik dreun het op. Tevergeefs.
“Daal eens neer van die wolk.”

En zo annexeert het neoliberale marktdenken nu ook gestaag de filosofie.

Tja, filosofie is niet zo gezellig. Ze slaat de poten onder je vandaan, zet je zekerheden op hun kop, ontdoet gemaakte levensplannen bruut van hun inherente waarde. First to go was mijn geloof in een objectieve wetenschap. Een opeenvolging van paradigma’s, zo stelde Kuhn. Mensenrechten? Kunstmatige burgerrechten volgens Arendt. Moraal? Wil tot macht zul je bedoelen, à la Nietzsche. Vrijheid? Een leugenachtige constructie van de bourgeoisie, schreef Marx. Binnen de veilige muren van de universiteit liet ik in rap tempo mijn strohalmen los. De waarheid, daar geloofde ik niet langer in.

Buiten die veilige academische muren is er iets anders aan de hand. Daar waart een spook door de filosofie. Het spook van de zelfverrijking, van nut, van dienstbaarheid. Scroll door het filosofie-aanbod op sites van uitgeverijen en je ziet het. Het volmaakte leven, 101 facetten van levenskunst en Zelfhulp voor denkers, tobbers en narcisten, om maar enkele van de waslijst aan verleidelijke titels te noemen. Bladen als Filosofie Magazine, Flow en Happinez – waarin praktische toepassingen van filosofie in meer of mindere mate worden gepromoot – zijn de enige titels die het goed blijven doen in tijdschriftenland. En ook avonden ter meerdere eer en glorie van de filosofie bloeien als nooit tevoren; de Nacht van de Filosofie is standaard uitverkocht. Tijdens de afgelopen editie kwam de filosofen-G8 nadenken over ‘de problemen van deze tijd’. Laat filosofie armoede bestrijden, rechtvaardigheid bevechten, economie op orde brengen. En als dat allemaal niet lukt, laat haar ons tenminste wat troost bieden. Iedereen blij – en meeste stemmen gelden, zo werkt het toch?

En zo annexeert het neoliberale marktdenken nu ook gestaag de filosofie. De mens als project en als ondernemer. De filosofie als haar kapitaal. Grote denkers als therapeuten voor de ziel, als redders van de wereld, zorgvuldig ontdaan van alles wat schuurt en omgebogen naar de zelfverrijkende cultus van het eenentwintigste-eeuwse individu. Beter, sneller, efficiënter, productiever – en dus gelukkiger, dat spreekt voor zich.

Frontman van deze neoliberale sanering van de filosofie is Alain de Botton. Hij biedt ons filosofie als pijnstiller voor de ondraaglijke lichtheid van het bestaan, als hartversterker om de West-Europese dag door te komen. Of, aldus mr. De Botton himself: “Ik geef mensen suiker om de pil door te slikken.” En zo transformeert raspessimist Schopenhauer onder zijn handen in een geneesheer voor gebroken harten; de gekke Nietzsche in een zalver voor moeilijkheden in het algemeen. Met zijn recent ook in Amsterdam geopende School of Life heeft De Botton het filosofisch sleutelen aan het zelf tot handelswaar verheven. ‘How to balance work with life’, ‘How to realise your potential’ zijn enkele workshops die hier voor 38 euro per keer worden gegeven. In het bijbehorende winkeltje koop je merchandise met ‘filosofische’ spreuken erop.

Er is één zaak waar je de filosofie absoluut niet op los moet willen laten: je eigen leven.

Geld verdienen met mensen troosten, niks mis mee natuurlijk. Maar wel als dit geschiedt onder de vlag van de filosofie. Want wat De Botton en de zijnen doen is filosofisch cherry picken: uit hun verband gerukte quotes vermengd met een flinke dosis autobiografie. Filosofie als middel, onderworpen aan de neoliberale wetten van marktwerking en het summum bonum van een zo productief mogelijk individu. Terwijl juist de filosofie het neoliberalisme op z’n legitimiteit zou moeten bevragen. Het werk van deze troostgevende zelfhulpfilosofen mag de titel van filosofie niet dragen. Het zijn tegeltjeswijsheden – en dat is weer een genre apart.

Geen theoretisch vakgebied lijkt zoveel ongelukkigen te hebben voortgebracht als de filosofie. Wittgenstein was suïcidaal, Nietzsche was flink gestoord, Althusser werd met zware depressies opgenomen. En ook onder mijn medestudenten viel er her en der wat road kill; mensen die het zonder het windscherm der objectieve waarheid toch wel erg hard vonden waaien.

Want er is één zaak waar je de filosofie absoluut niet op los moet willen laten, wil je niet gierend depressief worden: je eigen leven. Doe dat wel, en je trekt geheid Pandora’s doos der trivialiteit en ellende open. De wereld vervalt al snel in vijftig tinten grijs als we elk dagelijks wissewasje socratisch bevragen. De filosofie te dichtbij laten komen is het beste tegengif voor levenslust. Een flinke dosis mentale distantie is een absoluut beding.

“Wie vindt dat filosofie thuishoort aan de universiteit, is an idiot”, meldde Alain de Botton in een interview met NRC. Well sir, wie haar omvormt tot zelfhulpclichés dan wel psychische zelfmoordattributen is dat in het kwadraat.