De talenstudies aan de Universiteit van Amsterdam staan onder grote druk. Momenteel maakt men plannen om verschillende talenstudies samen te voegen en enkele talenbachelors volledig op te heffen. Bestuurders hekelen de kleine schaal van deze studies, die ze financieel ‘inefficiënt’ maakt. Hun kritiek is echter vooral het gevolg van het misplaatste verlangen om de universiteit in een commercieel bedrijf te transformeren.

Het schaalprobleem van de talenstudies is ongeveer als volgt: er zijn bij deze studies relatief veel docenten aangesteld voor het opleiden van een klein aantal studenten, en daarom worden de opleidingen niet langer levensvatbaar geacht. Het is immers veel rendabeler om een docent aan te stellen die hoorcolleges geeft aan driehonderd studenten, dan een docent die werkgroepen en persoonlijke begeleiding geeft aan slechts een tiental studenten. Er moet daarom volgens decaan Frank van Vree een ‘rationalisatieslag’ gemaakt worden, en snel ook.

Bestuurders hekelen de kleine schaal van talenstudies, die ze financieel ‘inefficiënt’ maakt

In de ‘Profielschets 2016’ uit november 2014 stelt Van Vree voor om alle talenstudies onder te brengen in een ‘Amsterdam Center for Languages’, een prestigieus instituut voor taalverwervingsonderwijs dat cursussen zal aanbieden aan iedere persoon die hiervoor wil betalen. Met een dergelijk voorstel pleegt de decaan verraad aan het ideaal van de universiteit als een vrijplaats voor intellectuele dialoog en wetenschappelijk onderzoek. Dat een zakenman of investeerder zo over de universiteit denkt, het zij zo, maar een decaan hoort juist op te komen voor inhoudelijke universitaire belangen.

Van Vree heeft, na alle woede en commotie onder studenten en docenten, zijn voorstel herkaderd als een stukje ‘out-of-the-box’-denken. Was de decaan maar half zo creatief als hij hier beweert te zijn. Dat de UvA een commercieel bedrijf aan het worden is, is namelijk allerminst een recente ontwikkeling, laat staan een ontwikkeling die nog in gang gezet moet worden. Echt ‘out-of-the-box’-denken zou in deze situatie betekenen dat we ons herbezinnen op de waarden van de universiteit en de manier waarop deze al decennialang stelselmatig onderuit worden gehaald.

In 1992 richtte het College van Bestuur de UvA Holding BV op. Dit onderdeel van de UvA houdt zich bezig, zo luidt de website-omschrijving, met de ‘commerciële activiteiten die niet tot de kerntaken van de universiteit behoren maar daarmee wel rechtstreeks verband houden’. Onderdelen van de Holding zijn onder andere een uitzendbureau en het vastgoedbedrijf. Ook is er UvA Talen BV, een dochterbedrijf aan de Roetersstraat met een groot aantal werknemers, dat vertaalopdrachten uitvoert en taalcursussen aanbiedt. Zo ver reikt dus het ‘out-of-the-box’-denken van de decaan: tot aan de Roetersstraat.

Voor een groepscursus van 40 contacturen betaalt u bij UvA Talen BV rond de 600 euro. Het is evenwel mogelijk om een intensieve snelcursus te volgen in het ‘inTense’ programma. Voor 2.400 euro ontvangt u een vijfdaagse cursus inclusief lunch, studiematerialen en een certificaat; voor nog eens 400 euro worden daar ontbijt en diner aan toegevoegd. Ten slotte bestaat er ook nog inTense Premium, waarbij u voor 3.650 euro alle zojuist genoemde luxes ontvangt, plus toeristische excursies en een accommodatie in Hotel Résidence Le Coin. Dit hotel is evenwel in bezit van de UvA Holding en is gevestigd in verschillende historische panden in het stadshart.

Of het ethisch verantwoord is dat een universiteit de eigenaar is van dergelijke commerciële ondernemingen, daar valt veel over te discussiëren. Men zou dit eigenaarschap kunnen verdedigen door te stellen dat de ondernemingen geld in het laatje brengen voor de universitaire onderwijsbekostiging. Dit lijkt bij nader inzien echter hoogst onwaarschijnlijk, aangezien de opbrengsten eerder zullen worden gebruikt om te compenseren voor de veel grotere verliezen van de alsmaar blunderende vastgoedtak van het bedrijf.

Een belangrijk bezwaar dat men kan opperen tegen de UvA Holding is dat ze leidt tot belangenverstrengeling. Zo komt het vaker voor dat bestuursleden van de universiteit tegelijkertijd commissaris zijn van de Holding. Dezelfde bestuursleden pleiten vandaag de dag voor een keihard financieel verdeelmodel, waarin de bekostiging van een faculteit gelijk staat aan de opbrengsten van deze faculteit voor de UvA – potentieel desastreus voor onder andere de Geesteswetenschappen. Het lijkt er steeds meer op dat bestuursleden door de bril van de Holding naar de rest van de UvA zijn gaan kijken: faculteiten zijn voor hen simpelweg bedrijfsonderdelen die zoveel mogelijk winstgevend behoren te zijn.

De extreme focus op financiële rendabiliteit heeft geleid tot het faillissement van universitaire idealen

Wat het universiteitsbestuur bepleit op universitair niveau, wordt op facultair niveau geïmiteerd: je krijgt als opleiding het bedrag dat je voor de faculteit verdient. Er ontstaat zo een ieder-voor-zich-mentaliteit die je doet afvragen waarom een overkoepelend orgaan als een faculteit of een universiteit nog bestaansrecht heeft. Onderdelen van de Holding zoals UvA Talen BV zijn inmiddels als voorbeeld gaan functioneren voor hoe wetenschappelijk onderzoek en onderwijs moet worden vormgegeven. Zijn de talenstudies onrendabel, dan worden ze erop gewezen dat het Talen BV het wél goed doet, en worden ze vervolgens onderworpen aan een strenge ‘rationalisatie’.

De werkelijke maatstaf van de UvA als universiteit is niet de UvA Holding; het is zelfs triest te noemen dat een dergelijke splitsing ooit is ontstaan. De extreme focus op financiële rendabiliteit heeft geleid tot een absoluut faillissement van universitaire idealen. De talenstudies aan de UvA zijn niet minder, maar juist méér dan alleen een lucratief taalcursuscentrum; ze bieden namelijk de ruimte voor het onderzoek naar cultuur en geschiedenis dat leidt tot een vollediger begrip van zowel de taal als zijn sprekers. Wanneer de bestuurders van de UvA simpelweg weigeren het belang hiervan te verdedigen, dan is het op den duur gedaan met de UvA als universiteit en blijft slechts de Holding over.