Sommigen onder ons lachen wanneer we kijken naar de Amerikaanse kandidaatsdebatten: al een anderhalf jaar voordat de nieuwe president verkozen wordt, verschijnen populaire kandidaten ten tonele, Donald Trump voorop, die de meest doorgedraafde radicalen in eigen land nog doen blozen. Dat lachen gaat echter wel gepaard met een steekje pijn in het hart. Hoe kon het zover komen dat de meeste kandidaten voor de belangrijkste baan ter wereld uit een goed gekostumeerd circus lijken te zijn ontsnapt? Of dat de Verenigde Staten het met zulke overbelaste gevangenissen, geweren en weegschalen moeten doen? Heeft het democratisch proces daar gefaald?
Voor zulke gevallen van onbegrip, zijn daar gelukkig de geschiedschrijving en de kunst. In The Ideological Origins of the American Revolution uit 1968 van Bernard Bailyn leest men hoe de oer-Amerikanen, die de democratische grondvesten sloegen, de huidige problemen eigenlijk al zagen aankomen. En voorbij de grens die historici trekken, die tussen verleden en heden, kunnen we heil zoeken bij andere cultuuruitingen, zoals de animeserie Gatchaman Crowds. Die laat zien hoe mensen in een democratie nu nog de mist in kunnen gaan, maar biedt ook hoop om weer op het rechte pad te komen.
De oer-Amerikanen zagen de huidige problemen al aankomen
Gatchaman Crowds speelt zich af in een Japan dat lijkt op het land waarmee men bekend is en draait om de Gatchaman. Dat is een groep jonge superhelden met een klassieke werkwijze: ze maken met vuistenwerk boeven onschadelijk en redden mensenlevens. Aan het begin van de serie komt er een nieuw lid bij de groep, Hajime, die zich gedraagt als een personificatie van alles wat goedwillend en barmhartig is aan de mens. Zij lost conflicten met buitenaardse vijanden op door met hen te communiceren, in plaats van erop te slaan.
Ondanks die verbetering in werkwijze van de helden, wordt niet veel later toch hun bestaansrecht in twijfel getrokken. Rui, de briljante uitvinder van het sociale netwerk Galax, kan iedere mens de kracht geven om Crowds op te roepen, overal waar een 3G-verbinding bestaat. Crowds zijn blauwe cyclopen die als machtige avatar fungeren. Rui wil met Galax en Crowds de stagnatie van de Japanse rechtsstaat doorbreken en bereiken wat de Franse filosoof Giles Deleuze een Samenleving van Controle zou noemen: een samenleving waar iedereen de gelijke, ‘vrije’ macht heeft, die op geen enkele manier ‘ingeperkt’ wordt door iets wat lijkt op een overheid. In zo’n samenleving is geen plaats voor de, in de ogen van Rui, paternalistische macht van de Gatchaman, zelfs niet als dat een vreedzame instantie is die collectieve problemen bevecht. Het Japanse volk staat dus op de drempel van een revolutie, die gedragen wordt door het idee dat een dergelijke opstand zou uitmonden in nog meer gelijkheid onder het volk.
Maar wat blijkt: een revolutie van een dergelijke orde loopt het risico te resulteren in anarchie en demagogie (volksmennerij), in plaats van in democratie. Gatchaman Joe vreest het eerste. Zelfs nadat de Crowds officieel legaal worden, vertrouwt hij het volk niet met hun macht. Hij leeft namelijk nog in een wereld waar hij als uitverkoren Gatchaman gewend is dat een verkozen enkeling het beste om kan gaan met macht. En Joe’s doembeelden zijn zo ongegrond nog niet. De kracht om Crowds uit te delen kreeg Rui namelijk van een boosaardige alien genaamd Berg-Katze, de personificatie van al het slechte in de mensheid. Met haaientanden, katachtige pupillen en bloedrood haar vervult hij de rol van een politiek roofdier dat met het volk speelt als ware het zijn eten. Hij gebruikt zijn eigen krachten om voor de lol onrust te stoken en, wanneer er naar zijn mening niet genoeg bloedvergieten is geweest, geeft hij de Crowds aan de mensen die het meest op hem lijken, zodat zij als internettrol in het echte leven chaos kunnen aanrichten. Joe besluit in de nasleep van Berg-Katze’s terrorisme om de verkiezing van de volgende premier te manipuleren, om ervoor te zorgen dat de Crowds verboden worden.
Twee tegenstrijdige personages kunnen met recht aanspraak maken op democratisch argumentatie
Gatchaman Crowds maakt gebruik van sciencefiction om de tragiek van democratie uit te beelden. Zowel Rui als Joe kan immers met goed recht aanspraak maken op democratische argumentatie, hoewel de gevolgen voor hun handelen heel verschillend zijn: Rui gaat bij zijn verspreiding van Crowds uit van ieders gelijke recht op zelfbeschikking, Joe van een mogelijk negatief gevolg daarvan voor het collectief, namelijk dat kwaadaardige figuren als Berg-Katze hun recht misbruiken en tegen de rest inzetten. Aan het begin van de Amerikaanse revolutie was de angst voor zo’n democratisch dieptepunt een realiteit, laat Bailyn zien in The Ideological Origins. De revolutionaire Amerikanen projecteerden op de ‘corrupte’ koloniale Engelse regering hun vijandschap: zij leefden in de overtuiging dat inperking van (koloniale) staatsmacht zou resulteren in een groter zelfbeschikkingsrecht voor individuen en dat recht op zijn beurt in meer gelijkheid. De revolutionairen waren ervan overtuigd dat zij door god gegeven gelijke rechten hadden, die door de Engelse overheersers geschonden werden.
Dat ‘onrecht’ maakte dat het volk het geoorloofd vond om tegen de overheersers in opstand te komen: revolutie zou moeten volgen en zou meer gelijkheid brengen. Al die tijd waren de revolutieleiders, de rol die in Gatchaman Crowds vertegenwoordigd wordt door Joe, zich maar al te bewust van de mogelijke desastreuze gevolgen van het afzetten van de soevereine macht. Ofwel vreesden zij de anarchie zoals Berg-Katze die in de serie ontketent, waar ieder zich gerechtigd voelt om de staat (en elkaar) aan stukken te scheuren, ofwel vreesden zij het opstaan van een demagoog, die onder het mom van democratische verkiezing veel beloftes maakt aan het volk, en zo uiteindelijk de democratie ombuigt tot staatsterreur.
De (imaginaire) vrees voor terreur van een tirannieke overheid heeft Amerika nooit losgelaten, zo laat Bailyn zien. Vanaf voor het schrijven van de Amerikaanse grondwet bestond er een partij die zich tegen een big government afzette, met de huidige Republikeinse partij als nazaat. De angst bij veel hedendaagse Amerikanen dat de overheid hen de vuurwapens zal afpakken vindt dus zijn oorsprong in de angsten van de eerste Amerikanen. En nog steeds zijn er weinig Amerikanen die zien hoe juist hun angst voor terreur een voedingsbodem kan zijn voor een ontaarden in terreur. De stad Ferguson is nu het bekendste voorbeeld: daar gaan politie-eenheden rellende stadsbewoners te lijf met militaire apparatuur. De meeste Republikeinen kunnen, zo blijkt, net zo hard voor de gemilitariseerde politie en het grootste leger ter wereld zijn, als tegen de publieke gezondheidszorg en andere tekens van big government. Dat Donald Trump (het prototype demagoog) nu qua kieskansen de meest belovende kandidaat van de Republikeinse partij is, bewijst dat de Gatchaman Joe en de bewuste revolutionairen een goede reden hadden om op hun hoede te zijn voor het mogelijke corrumperende effect van ‘democratie’.
Beiden hadden een goede reden het corrumperende effect van 'democratie' te vrezen
Die diepgegronde Amerikaanse angst voor het corrumperende effect van democratie wortelt in scepsis ten aanzien van de goedheid van de mens, gaat uit van de verwachting dat machtshebbers het goede niet voor zullen hebben met hun volk. Gatchaman Crowds, daarentegen, koestert dat oorspronkelijk zaadje hoop. Rui, de revolutieleider in de serie, wordt door Hajime (het goede in de mensheid) overgehaald om de Crowds aan iedereen in Japan te geven, in plaats van een enkeling, die hij persoonlijk heeft verkozen. Op deze manier creëert hij direct een maatschappij met een gelijkere machtsverdeling, maar ook een maatschappij waarin ieder meer macht heeft. De gezichtsloosheid van de Crowds zou wijzen op een radicaal soort gelijkheid: er is geen verschil te merken in color or creed, zoals de Amerikanen zouden zeggen. Daarbij gaat Rui ervan uit dat mensen over het algemeen meer de drang hebben om het goede te doen dan het slechte.
Het grote democratische probleem blijft, zo leert de Amerikaanse geschiedenis ons, dat de meesten vrezen dat men op staatsniveau niet weet wat ‘het goede’ is, en men dan maar stemt op de potentiële heersers die zo min mogelijk overheid propageren: de kandidaten die het tragisch genoeg vaak het slechts voor hebben met het volk. Erin gelovend het tegendeel te doen, verliest men zo dus juist een luisterend oor aan demagogen of besluit iedereen om zelf wat aan te poten en volgt anarchie. Tegen zulke angst doet Rui’s sociale netwerk, Galax, zijn intrede. Galax is gebouwd om discrepanties in kennis, die nog de enige ongelijkheid tussen de potentie van Crowds vormen, zo miniem mogelijk te maken, door specialisten aan te moedigen om hun kennis met het netwerk te delen. Hajime confronteert de burgers van Japan tenslotte via mediaspektakel met de gevolgen van hun politieke handelingen, zodat zij ook de verantwoordelijkheid leren nemen die hun door Crowds gefaciliteerde macht met zich meebrengt.
Rui wil de wereld updaten, maar dat lukt alleen maar door de bugs van het heden te begrijpen: voordat men inziet dat de uiting van zijn politieke voorkeur het tegengestelde gevolg heeft van wat men beoogt, heeft iedereen kennis nodig van deze werking van zijn (stem)gedrag. Wat de Amerikaanse burgers dus moeten doen, is wat ik hier poog: leren van de kunst en van het verleden en deze kennis met elkaar delen. Alleen zo kan het democratisch doemscenario nog vermeden worden.
