Daar sta je dan, het grote gebouw van de universiteit voor je neus en een nieuw academisch jaar voor de boeg. In tegenstelling tot je meeste vrienden heb jij niet gekozen voor een studie die zich concentreert op de hoogte van inkomen na je studie, noch heb je gekeken naar de baangarantie. Nee, jij hebt gekozen voor wat je hart je ingeeft, jij wilt Verstehen, zoals ze dat in het Duits zo mooi kunnen verwoorden. Jij wilt begrijpen waarom de samenleving is zoals ze is, wat je zou moeten doen, maar het liefste van alles wil je weten waarom wij hier zijn. De vraag naar de zin van het leven staat centraal en om die vraag te beantwoorden, ga je wijsbegeerte studeren.

Helaas, je hebt al een paar weken lang de draaideuren van de universiteit moegedraaid, maar het antwoord is niet te vinden in dat gebouw waarop jij je hoop had gevestigd. Was je aanname dan verkeerd? Klopt het dan niet dat de filosofie zou draaien om onder andere de zinsvraag? Nee, die aanname is niet verkeerd. Integendeel. Albert Camus, Franse schrijver en filosoof uit de vorige eeuw, formuleerde eens dat de taak van de filosofie slechts de vraag naar die zin is, anders gesteld: waarom zouden we niet allemaal collectief zelfmoord plegen? De filosofie van de universiteit beantwoordt in ieder geval niet aan deze verwachting. Francisca Wals typeert de filosofie op de universiteit als deprimerend, maar vindt de behandeling van de filosofie op de universiteit beter dan hoe populaire auteurs met filosofie aan de haal gaan. Ze waarschuwt voor de filosofie die onder de vlag van festivals als Brainwash verkrijgbaar is. Ze heeft in die waarschuwing misschien gelijk, maar de staat van de filosofie op de academie is zorgwekkender dan de filosofie die over de toonbank vliegt. De filosofie op de universiteit heeft geen oog meer voor het leven.

Tegenwoordig is ‘filosofie als een manier van leven’ geen gangbare instelling meer voor een universitaire filosoof

Het is niet enkel een Franse filosoof in de marge die stelt dat de vraag naar de zin van het leven centraal gesteld zou moeten worden. Het zijn met name de klassieke filosofische scholen, die de vraag naar het leven centraal stelden. De klassieke filosofische scholen zagen filosofie niet slechts als een manier om de wereld te begrijpen, maar ook als een manier van leven. Een ideaal was onverstoorbaarheid en de sceptische school was er bijvoorbeeld van overtuigd dat deze onverstoorbaarheid te bereiken was door middel van het aanhangen van sceptische scenario’s - scenario’s waarin je niets meer zeker weet. Wals vindt onder andere deze gedachte-experimenten deprimerend binnen de filosofie, terwijl het doel van deze experimenten juist is om mensen uit de depressie te trekken.

De universiteit richt zich vandaag de dag op de vragen naar ‘het ware’, ‘het goede’, ‘het schone’, ‘het ene’ en ‘het zijnde’, maar niet op een manier die impact heeft op je leven. Deze vraagstukken worden zeer grondig aangepakt, maar niet vervat in een systeem. Ben jij een volgeling van Kant, dan zullen de uitwerkingen van de mogelijkheidsvoorwaarden voor kennis niet doorwerken in de manier waarop jij in het leven staat. Je kan slechts aan een wetenschapper laten zien dat hij kennis produceert, maar wat schiet je daarmee op in andere domeinen van het leven? Tegenwoordig is ‘filosofie als een manier van leven’ dus geen gangbare instelling meer voor een universitaire filosoof.

Het is treurig om te merken dat er voor de levenskunst geen plaats is op de universiteit. Het is wel begrijpelijk: de filosofie moet zich meten met de empirische wetenschappen die worden beoefend op de universiteit. De standaarden van de natuurwetenschappen zoals objectiviteit en feitelijkheid, worden overgeheveld naar de filosofie. De filosofie moet zich richten op de wereld voor ons, op de wereld die we kunnen zien, die waarneembaar is. Deze waarnemingen moeten dan ook nog gebeuren onder het mom van objectiviteit: alleen beschrijven wat voor iedereen waarneembaar is. Deze standaarden neemt de filosofie over om zichzelf te legitimeren en binnen die standaarden is er geen plek voor de levenskunst. Levenskunst wordt immers beoefend vanuit een zekere subjectiviteit: niet wat wij allemaal kunnen zien, maar wat ik op een redelijke manier kan beargumenteren staat centraal. Het is dan aan de populaire filosofie om het hiaat op te vullen dat is ontstaan door de uittreding van de levenskunst uit de academie.

Bevindingen van de 'ivoren toren' geven slimme antwoorden op de problemen, maar gaan voorbij aan het gegeven dat de levenskunst in de wortels van de filosofie zit

De academische filosofie verwordt meer en meer tot een sterk staaltje ‘ivoren toren’-praxis, waar slechts enkele experts het hele overzicht van alle problemen en mogelijke oplossingen hebben. De classici bijvoorbeeld wisselen op conferenties hun nieuwste bevindingen uit op een hoogst ondoorgrondelijke manier voor de epistemoloog, die slechts een leek is op het daar besproken vakgebied. Daarmee wil ik niet beweren dat deze vorm van filosofie verkeerd is: de bevindingen die de ivoren toren produceert zijn vaak verrassend interessant en openen ook deuren tot nieuwe werelden die voorheen nog niet waren bedacht. Ze geven slimme antwoorden op de problemen, die de vragen naar het ware, goede, schone, ene en zijnde opwerpen, maar gaan voorbij aan het gegeven dat de levenskunst in de wortels van de filosofie zit.

Kan iemand die interesse toont in deze vraagstukken de eeuwenoude wijsheden niet openslaan en de relevante werken lezen? Natuurlijk kan iemand dat doen, het is ook gedaan. Alain de Botton is een voorbeeld van iemand die een bibliotheek is binnengelopen en precies dat heeft gedaan. Zijn werken bezitten echter niet de kritische houding van de academie, noch zal hij zich verplicht hebben gevoeld om een juiste methode te gaan volgen. Onder het mom van geld verdienen stormen zijn ‘gedrochten’ de bestsellerlijstjes van de filosofie binnen. Laten we er voor zorgen dat dit niet meer gebeurt, laten we deze soort filosofie weer naar de academie toeslepen. De vraag naar het leven is te belangrijk om over te laten aan de markt.