Bas Haring poneert in zijn boek Plastic Panda’s (Nijgh & van Ditmar, 2011) dat het niet erg is als diersoorten uitsterven. Er is volgens hem geen bedoeling, geen plan, en bovendien er komen er altijd ook weer nieuwe soorten bij. En dus stelt Haring (what’s in a name?) dat in een wereld zonder objectieve moraliteit een soortenrijk ecosysteem niet meer waard is dan een soortenarm systeem. De wil om soortenbehoud is een menselijke en subjectieve wil, stelt Haring, terwijl het voor de Natuur niets uitmaakt - ook een soortenarme natuur is natuur.

 Een nihilist is niet aan te vallen.

Een stelling die bij veel mensen in het verkeerde keelgat schoot - volgens Haring zelf het bewijs van een goed filosofisch werk, want het is een doel van de filosoof om algemeen aanvaarde opvattingen aan de kaak te stellen. Het opvallende was alleen dat behalve via emotionele argumenten de stelling moeilijk aan te vallen bleek. Haring had altijd goede repliek klaarstaan, althans repliek waar weinig tegen in te brengen is. Hoe komt dit? Is dit omdat Haring misschien wel gelijk heeft? Of komt het door de vorm van de stelling? U raad het misschien al, ik betoog het laatste. Het is namelijk een nihilistisch argument, en een nihilist is niet aan te vallen.

Kleine geschiedenisles: Het nihilisme ontstaat aan het einde van de 18^e eeuw in Duitsland, wanneer zowel het Lutheranisme als de Aufklärung hun laatste adem uitblazen. In de zoektocht naar waarheid, god en moraliteit ontstond een filosofie waarin moraliteit en waarheid ongeldig zijn. Er is geen god, geen bedoeling. Het volledig terugbrengen van geloof en moraliteit tot nihil. Via Nietzsche en Toergenjev werd nihilisme vervolgens een populaire term.

 Het laten uitsterven van een diersoort voelt voor sommigen als het niet laten behandelen van je zieke oma.

Haring heeft Van Heerden’s essay ‘Wees blij dat het leven geen zin heeft’ (Ooievaar, 1990) goed gelezen. Dat het leven geen zin heeft is volgens hem een zege – een nihilistisch argument. Van Heerden stelt hierin dat er geen morele code is die à la het DNA te kraken is. Hij beschrijft dat als hij de titelstelling poneert, dat dan de rest van het gezelschap van mening is dat de verrukking over de zinloosheid van het bestaan kan leiden tot “volkerenmoord, rassenwaan, aanranding, zwartwerken, steunfraude, kiezersbedrog, landjepik en doodslag.” Van Heerden en Haring volgen een het Nietzscheaanse idee dat nihilisme vooral een bevrijding kan zijn. De stelling van Haring rekent op verzet, omdat men bang is voor zinloosheid en nutteloosheid, zoals de reactie beschreven door Van Heerden laat zien. Het laten uitsterven van een diersoort voelt voor sommigen als het niet laten behandelen van je zieke oma. Wat voor de één een bevrijding is, kan voor de ander een belasting zijn.

 “[He] doesn't care about anything, he's a nihilist.” (The Big Lebowski, 1998)

Het is echter lastig discussiëren met een nihilist, omdat de achterliggende premissen zo hard en dogmatisch zijn. Volgens Nietzsche stelt het nihilisme dat er geen feiten zijn, maar enkel interpretaties. En een discussie voeren zonder gedeelde vaststelling van standen van zaken is erg lastig. Over moraliteit beginnen tegen een amorele stelling, zoals die van Haring bestempelt kan worden, is zinloos. Er gebeurt eigenlijk hetzelfde wanneer een atheïst en christen discussiëren over het bestaan van god; het komt niet verder dan wellis-nietes. Als je over waarde begint tegen een nihilist zal je steevast een “dat is jouw mening” terugkrijgen. Zo ervoer ook Johan van den Gronden, filosoof en directeur van WNF. Hij stelt in Filosofie Magazine: “Wat verloren gaat, zijn intacte ecosystemen met een enorme autonome soortenrijkdom die op zichzelf kunnen bestaan, amper beïnvloed door de mens. Wat er voor terugkomt is van een volstrekt andere orde. Veelal gaat het om intensief bebouwde monoculturen. Productielandschappen die met de oorspronkelijke ecologische rijkdom niets van doen hebben.” Haring antwoordt in hetzelfde blad: “Laat natuurbeschermer Johan van de Gronden maar eens beargumenteren waarom het ene ecosysteem ‘beter’ is dan het andere. Dat gaat niet zo makkelijk, en uiteindelijk zal het een mening van Johan blijken te zijn.” Een makkelijk antwoord van Haring, want ‘beter’ is altijd een mening. Dat het ene ecosysteem ‘waardevoller’ kan zijn dan de ander, maakt voor Haring de nihilist niks uit, immers is ‘waarde’ ongeldig in zijn nihilisme.

 Het komt niet verder dan een wellis-nietes.

Maar het wordt nog ingewikkelder, en dit is de crux in het begrijpen van de onmogelijkheid om te debatteren met een nihilist: met bovenstaande beschrijving van Nietzsche wordt daarentegen wel een waarheidsclaim gemaakt; namelijk, er is geen waarheid. Dat wil zeggen: het nihilisme claimt dat er geen waarheid is (in het geval van Haring geen objectiviteit in moraliteit), hetgeen op zichzelf een waarheidsclaim is. Elk argument tegen een nihilist kan worden beantwoord met “wellis” of “dat is jouw mening”, omdat een nihilist ogenschijnlijk buiten het bestaan van een waarheid argumenteert is dit een gelegitimeerde repliek. Maar, omdat het nihilisme eigenlijk wel een waarheidsclaim kent, namelijk ‘het is het geval dat er geen waarheid is’, verwordt de nihilist eigenlijk tot niets meer dan een jij-bak. Het is immers voor de opponent niet mogelijk om de waarheidsclaim van de nihilist aan te vallen, gezien de nihilist ontkent dat het een waarheidsclaim is (er is immers geen waarheid volgens de nihilist). De opponent kan de nihilist dus nergens op aan vallen, behalve op de contradictie dat het de waarheid is dat er geen waarheid is (p=~p).

Los van bovenstaand argument is Harings nihilisme filosofisch gezien een nauwelijks interessante stellingname. Het nihilisme komt voort uit Kants visie dat kennis van een objectieve werkelijkheid onmogelijk is. Als dat zo is, dan is de objectieve werkelijkheid ook niet zo interessant om over te oordelen. Veel interessanter is de subjectieve werkelijkheid, waarin een diersoort meer dan een abstractie is; bijna een huisdier. Dit is ook waar het argument van Haring hopeloos te kort schiet. Een filosofische stelling waar geen argumenten tegen zijn in te brengen, zoals Harings nihilisme, is een losse flodder: het maakt een boel kabaal, maar heeft weinig slagkracht.