Sherlock Holmes, de hoofdpersoon uit de romans van Sir Arthur Conan Doyle, was behept met een uitzonderlijk talent. Dit talent noemde hij the art of deduction. Hiermee kon hij op basis een paar enkelvoudige gegevens een stroom aan informatie over iemands identiteit genereren. Het belang van zijn uitnemende observatievermogen verduidelijkt Holmes het beste in A Study in Scarlet: ‘by a man's finger nails, by his coat-sleeve, by his boot, by his trouser knees, by the callosities of his forefinger and thumb, by his expression, by his shirt cuffs — by each of these things a man's calling is plainly revealed’. Iedereen die de briljante BBC-serie Sherlock heeft gevolgd, waarin de verhalen van Conan Doyle in een modern jasje zijn gestoken, zal begrijpen wat een angstaanjagende proporties dit vermogen tot deductie aan kan nemen.
Gegeven dit uitzonderlijke talent vraag ik me af wat Sherlock Holmes gehad zou hebben aan DNA. Deze vraag is misschien wat anachronistisch, maar lijkt me interessant vanwege de recentelijk opgelaaide discussie over het nut en nadeel van een nationale DNA-databank. Het grote succes in de zaak Vaatstra was hiervoor de oorzaak. Sindsdien wordt in kranten en op televisie vooral gediscussieerd over het potentiële gevaar van zo’n databank.
Kortom, DNA zal daarom ook niets onthullen over de motieven van de dader.
Volgens mij zou een rechercheur van het ideale type als Sherlock Holmes weinig hebben aan DNA – simpelweg omdat DNA ons niet veel vertelt over iemands identiteit. Hoewel ik geen expert ben op het gebied van DNA, is het volgens mij (nog) niet mogelijk om uit iemands DNA af te leiden hoeveel broers en zussen deze persoon heeft, met wie hij samenwoont, welke voetbalclub hij aanmoedigt, welk beroep hij uitoefent en naar welke kerk hij gaat. Overigens, ook andere zaken – of de persoon iedere vrijdagavond te diep in het glaasje kijkt, een bankrekening heeft in Zwitserland, graag in kleding van de tegenovergestelde sekse door zijn huis paradeert, in het bezit is van een sm-kelder, of andere zaken die men gek genoeg graag geheim houdt – kan men geloof ik (nog) niet afleiden uit iemands DNA. Kortom, DNA zal daarom ook niets onthullen over de motieven van de dader. Deze kon Sherlock echter wel afleiden uit de beperkte aanwijzingen die hij had.
Complotdenkers zullen misschien bang zijn dat mensen (met name de overheid en politie) DNA-materiaal kwaadwillig zullen implementeren teneinde anderen op te laten draaien voor een misdaad. Dit kan echter geen argument zijn tegen de oprichting van een DNA-databank. Het feit dat misdadigers derden voor hun gewelddaad op willen laten draaien is zo oud als de weg naar Rome. Daar verandert een databank niets aan. Ook als de DNA-databank niet zou bestaan, zou iemand verdacht zijn als zijn DNA op het slachtoffer van een geweldsmisdrijf werd gevonden; zelfs als hij volledig onschuldig is. Zo werkt opsporing nu eenmaal. Dit betekent dus ook dat de gevolgtrekking die wel wordt gemaakt dat mensen bij voorbaat schuldig zullen worden bevonden kant noch wal raakt. Als iemands DNA gevonden wordt zal men net als vroeger slechts een sterk vermoeden hebben – niet meer dan dat. Juridisch gezien verandert er niets.
De discussie over dit vraagstuk wordt lichtelijk overheerst door de arme ziel van het NRC, Folkert Jensma, die op televisie en in de krant maar blijft herhalen dat hij de overheid – om wat voor reden dan ook – niet vertrouwt en die de begrippen privacy en lichamelijke integriteit volledig door elkaar haalt. Zijn paranoia lijkt me in deze discussie echter niet relevant. Men zou niet, zoals hij, de vraag moeten stellen of de overheid in het algemeen wel of niet te vertrouwen is. De relevante vraag is: waarom juist deze informatie wel of niet aan de overheid moet worden toevertrouwd, ten opzichte van alle andere informatie die we de overheid wel toevertrouwen. De discussie zou daarom verplaatst moeten worden van de betrouwbaarheid van de overheid naar de status van het DNA in relatie tot de kennis over je identiteit.
Je zou zelfs kunnen zeggen dat DNA het meest arbitraire deel van je identiteit is.
Wat is er zo bijzonder aan ons DNA dat we dit niet aan de overheid zouden willen afstaan? Welke kennis zouden we daarmee prijsgeven? Sommige mensen menen dat het DNA het meest fundamentele deel van iemands identiteit is. Dit is in mijn ogen echter een zeer reductionistische opvatting van persoonlijke identiteit. Je zou zelfs kunnen zeggen dat DNA het meest arbitraire deel van je identiteit is – net als de kleur van je ogen, de omvang van je kleine teen of de unieke geur onder je oksels (het feit dat mannen wel geneigd zijn zich te identificeren met de grootte van hun geslacht laat ik hier even buiten beschouwing). Omdat ik op het gebied van DNA echter geen expert ben zou ik een oproep willen doen aan wetenschappelijk opgeleide biologen zich te mengen in deze discussie, anders blijft men deze discussie met gebrekkige en misleidende informatie voeren.
Ik moet toegeven dat ik niet zondermeer een voorstander van een DNA-databank ben, misschien omdat ik ook te gevoelig ben voor de paranoia van Folkert Jensma, maar toch zou ik willen weten welke redenen er zijn om DNA niet af te staan, als de recherche hiermee aanmerkelijk doelgerichter te werk kan gaan – zeker als ze niet over de talenten van Sherlock beschikken. Twee argumenten zijn nu dus al bij voorbaat uitgesloten: dat mensen als gevolg van de databank bij voorbaat schuldig worden bevonden en dat iemands identiteit daarmee volledig op straat zou komen te liggen.
Beste Timon,
inderdaad een interessant discussiepunt. Ik wil twee punten naar voren brengen tegen het opslaan & gebruik van DNA voor opsporingsdoeleinden.
1) mijn belangrijkste argument is waarom de overheid ten behoeve van de opsporing uberhaupt een database met informatie van onschuldige mensen zou moeten hebben. Dit veranderd mijn inziens de opsporing van idereen onschuldig tot bewezen schuldig, naar iedereen zou schuldig kunnen zijn. Ook heeft het europees hof voor de mensenrechten in 2008 (S and Marper v UK) geoordeeld dat het opslaan van dergelijke informatie van onschuldigen tegen Artikel 8 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (recht op respect voor privé-leven) ingaat.
2) specifiek ten aanzien van DNA is er nog een overweging; het is niet slechts een soort van genetische streepjescode handig voor opsporing (zoals bijv vingerafdruk) maar bevat allerlei medische informatie die op een aantal gebieden echt niet zo moeilijk meer is te lezen. Dit gekoppeld aan naam, etc., is niet iets wat ik erg graag ergens opgeslagen zie.
Martijn
Beste Timon,
Laten we ons dan maar in de discussie mengen als biologen, biologen die overigens ook andere bezwaren kunnen hebben dan strikt 'wetenschappelijke'.
Wat betreft het tweede argument van Martijn is het denk ik wel goed om even te nuanceren en uit te breiden. Naar mijn weten werkt de forensische opsporing in Nederland op dit moment voornamelijk met zogenaamde non-coderende sequenties van het DNA, alhoewel er wel een geslachtsbepaling gedaan schijnt te worden.
Oftewel, niet-informatie bevattende maar wel onderscheidende delen van het DNA worden vergeleken om zo het gevonden DNA met dat van een verdachte te vergelijken. Er wordt dus niet bepaald wat voor kleur ogen iemand heeft of welke huidskleur. Dat betekent natuurlijk niet dat het niet mogelijk zou zijn iemands DNA (het hele genoom van een persoon dus) te gebruiken om allerlei interessante informatie te extraheren. Sterker nog, je zou van alles kunnen achterhalen, inderdaad of iemand bepaalde ziektes heeft zoals Martijn zegt, maar ook iemands etnische achtergrond (er zijn sterk evolutionair geconserveerde 'markers' voor bevolkingsgroepen bvb.) misschien zelfs of iemand van seks met hetzelfde geslacht houdt (herinnert u zich het kwabje van Swaab?).
Waar dit onschuldige enthousiasme voor de 'DNA-methode' verder op stukloopt is dat het gewoon niet proportioneel is met wat het einddoel is. Niet alleen is de toegevoegde waarde van DNA in de opsporingsmethodiek marginaal vergeleken met 'the art of deduction', heel vaak kan een zaak gewoon opgelost worden met goed nadenkwerk, het is ook niet alles omvattend. DNA is meestal slechts het laatste puzzelstukje dat nodig is om een zaak rond te krijgen: nooit een beginpunt. Dat is ook de manier waarop je het moet gebruiken: om het bewijs compleet te maken, niet om vanuit te redeneren. Op dat moment heb je het dus ook pas nodig.
Eigenlijk is er een belangrijker probleem dat je aanstipt, namelijk dat dit debat inderdaad niet veel diepgang heeft. Natuurlijk moet men zich in beginsel afvragen of iedereen in Nederland per definitie verdacht is - een terechte opmerking van Martijn waar ik me 100% achter schaar. Daarnaast mag je wel degelijk, zonder complotdenker te zijn, twijfelen aan het expertise van de overheid en de rechterlijke macht. Zijn er juristen die mij kunnen vertellen dat ze meer dan twee colleges over DNA-bewijs hebben gehad? Is er iemand die mij kan garanderen met, vooruit, 95% zekerheid dat anderen deze database niet kunnen kraken. Niet nu en niet in de toekomst?
Ik begrijp dat er nu mensen zullen denken: weer zo'n setje argumenten van de glijdende schaal. Maar men mag echt wel even inzien dat deze technologische ontwikkelingen razendsnel gaan en forensisch onderzoek echt niet per definitie eeuwig in handen van de overheid blijft. De overheid is niet bepaald goed in het bijhouden van technologische ontwikkelingen en het beheren van data is nu ook niet bepaald hun paradepaardje. Wat nu als, wanneer alle genomen van de Nederlanders in een databank zitten er een politiek besluit genomen wordt dat er wel op huidskleur gescreend mag worden, bent u dan ook nog voor?
Overigens, dit onderzoekje vond ik op internet: wodc.nl/images/1437-volledige-tekst_tcm44-117988.pdf duiding, iemand?
Al het DNA van een persoon opslaan is moeilijk. Of je slaat het biologische materiaal op, of je slaat het op in de vorm van code in een digitale database. Dit is voor een geheel mens zo'n 1,5 GB, erg onoverzichtelijk, en relatief duur om te maken. Je slaat hiermee erg veel onnodige informatie op. Ik betwijfel of ze dit doen/van plan zijn.
Als er een dergelijke database gaat komen, wat ik ten zeerste betwijfel, zou deze alleen inhoudelijke info moeten weergeven, een DNA fingerprint. Hieruit kan bijv. alleen de persoon en de misschien de afkomst worden afgeleid.
Nadat zo'n fingerprint is gemaakt moet het originele biologische DNA worden vernietigd.
Dit sluit in ieder geval een groot deel van mogelijkheden tot misbruik van het DNA uit.
Waar ik meer voor vrees zijn de opkomst van erg goedkope, kleine DNA sequencers bijvoorbeeld in de vorm van een USB stick. http://www.nanoporetech.com. Vrij verkrijgbaar voor maar 700 euro.
De potentie van de USB-stick sequencer beter uitgelegd:
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3201961/2012/02/25/3-miljard-dna-letters-in-1-kwartier.dhtml
Nou Bart, die jongens van nanoporetech hebben een gat in de 'Met wie gaat mijn man/vrouw vreemd?-markt' gevonden met als volgende halte: 'Wie o wie heeft er van de taart gesnoept?'.
Overheden en grote organisaties zullen er in de toekomst steeds vaker achterkomen dat zij de zaken niet in de hand houden. De RIFD chip in de OV-chipkaart was binnen een dag gehackt (gratis reizen!) maar kan ook door anderen uitgelezen worden (toch handig om te weten waar de eigenaar van deze portemonnee woont als hij zo veel credit cards heeft). Grote databases blijken niet waterdicht en de overheid is sterk afhankelijk van enkele softwareontwikkelaars (DigID).
Power to the people?
Het was de intentie van mijn artikel om alle angst-voor-overheid argumenten (die ook belangrijk zijn) even tussen haakjes te plaatsen en enkel te kijken naar de epistemische status van DNA vanuit wetenschappelijke expertise. Daar wilde ik graag antwoord op hebben want daar geven wetenschappers zelf nooit echt duidelijkheid over naar buiten. Wat dat betreft beperkt Bart zich in zijn reactie het meest tot de state of the art van wetenschappelijke expertise. Daar is de discussie op dit moment meer bij gebaat denk ik.
Beste Timon,
Ik weet niet of wetenschappers nu zo ontzettend onduidelijk zijn over de aard van DNA en wat het nu echt zegt over de mens. Het probleem is echter dat men het niet exact weet. De consensus is dat het minder zegt dan men 10 jaar geleden dacht (toen men echt dat dat genen direct coderen voor menselijke eigenschappen). De werkelijkheid bleek complexer, zowel omgeving als een grote hoeveelheid genen gecombineerd zorgen voor bepaalde eigenschappen of ziekten. We weten dus niet wat het precies zegt, maar kunnen ook niet uitsluiten dat genen heel veel informatie bevatten. Mijns inziens zouden we anders niet zo ontzettend veel geld in genetisch en genomics onderzoek pompen. Mijns inziens is terughoudendheid met DNA-technologie in juridische situaties gepast vanwege die epistemische onzekerheid. Al is het maar om onterechte conclusies te voorkomen.
Beantwoord dit je epistemische vragen, anders heb ik gewoon geen idee waar je op doelt 😉
Groetjes,
Shannon
Beste Timon,
Ik denk niet dat deze discussie perse gebaat is bij state-of-the-art wetenschappelijke expertise. Er zijn twee belangrijke eigenschappen van DNA die toch zeker al een hele tijd bekend zijn:
1) DNA bevat een grote hoeveelheid medisch relevante informatie; een feit dat ten aanzien van puur genetische aandoeningen in principe al eeuwen bekend was (hoewel datgene wat het overdroeg pas veel later ontdekt werd).
2) mits goede kwaliteit DNA beschikbaar is, kan je een persoon accuraat identificeren aan een zeer beperkte hoeveelheid kleine veranderingen in zijn/haar DNA (zeg rond de 25-50 verandingen). Dit is de basis van de forensische DNA diagnostiek die onstaan is eind jaren 80.
Zodra men op welke wijze dan ook 2) gaat verbinden aan persoongegevens en bevolkingsbreed op gaat slaan, kan men theoretisch deze informatie zeer makkelijk kunnen koppelen aan 1). Dit is ook de reden dat opslaan van slechts deze DNA fingerprint terwijl het DNA zelf wordt vernietigd, zoals Bart betoogd, genoeg informatie is voor misbruik. Zoals Sicco al zegt, is niets wat aan de buitenwereld verbonden is niet te kraken, en hoe meer er te verkrijgen is, hoe meer kans dat het ook daadwerkelijk gebeurd.
Ik vraag me dan ook ten zeerste af waarom de overheid de mogelijkheid zou moeten hebben zoveel gevoelige informatie over jou te kunnen verkijgen c.q. per ongeluk verklappen - informatie die normaliter onder het medisch geheim zou vallen. De theoretisch grotere kans tot het oplossen van een aantal anders onopgeloste misdrijven, waar zoals je ook al betoogt DNA nimmer het enige bewijs voor veroordeling kan zijn, is mijn inziens een voordeel dat hier in zijn geheel niet tegenop weegt.
Om dan toch ook technisch nog even op de discussie in te gaan, aangezien ik voor mijn werk zit ik bovenop al deze ontwikkelingen zit. Zoals Shannon en Sicco al zeggen is er een boel dat we nog steeds niet weten, maar ook een heleboel wat we al wel kunnen zeggen door naar het DNA te kijken (varierend van geslacht tot een redelijke schatting van de kans op de ontwikkeling van bijv macula degeneratie), en de snelheid waarmee we meer en meer informatie krijgen is gigantisch. De kosten zijn enorm naar beneden gekomen (zie http://www.genome.gov/images/content/cost_per_genome.jpg), wat ook de bereikbaarheid van genetische informatie vergroot en zal blijven vergroten.
Hoewel zeker niet uit te sluiten valt dat over 15 jaar iederen toch wel zijn eigen genoom bij zich zal dragen, zou ik ook dan toch liever niet zien dat dit ooit gekoppeld wordt aan persoonsgevens in een database.
Martijn