Geert Wilders is dagelijks nieuws. Meningen over zijn ideeën, beleid en partij zijn verdeeld en staan vaak recht tegenover elkaar. Het is vóór of tegen. Eén van de vele aantijgingen aan het adres van Wilders, is dat hij zijn partij, de PVV, op ondemocratische wijze leidt. Zelfs binnen eigen gelederen (lees: Hero Brinkman) weerklinken deze geluiden. De vraag of dit gebrek aan democratie, zo die er überhaupt is, een slechte, gevaarlijke of machtswellustige ontwikkeling is, wil ik hier in het midden laten. Wat echter meer interesse wekt, is de vraag of de politiek zoals Wilders die bedrijft symptomatisch is voor hoe het er heden ten dage aan toe gaat in de politiek en die van de toekomst. Is er sprake van een nieuwe politiek en is Wilders de incarnatie hiervan?

In de Verenigde Staten lijkt deze ontwikkeling al langer aan de gang. In dit verband wil ik graag een parallel trekken met de opkomst van wijlen Jack Kemp. Voor vele Nederlanders waarschijnlijk niet een heel bekend figuur. Deze in 2009 overleden Amerikaanse politicus maakt in de jaren 70 van de vorige een stormachtige opkomst door. Dit kon hij doen door juist niet op te gaan in oude partijstructuren, zoals die er nog waren op dat moment in de Verenigde Staten. In een poging in het Amerikaanse congres te geraken, stelde hij een eigen campagneteam samen en voerde met succes campagne op persoonlijke titel. Natuurlijk was daar op de achtergrond nog altijd het republikeinse imago, maar dit was niet alleszeggend. Kemp wist zich bijvoorbeeld met verve te onderscheiden van de zogenoemde Rockefeller Republikeinen.

"Eén van de gevolgen van de tactiek van politici als Kemp en Wilders is een directe afhankelijkheid van de media

Eén van de gevolgen van de tactiek van politici als Kemp, die Monica Prasad in haar boek The Politics of Free Markets de ‘policy entrepeneur’ noemt, is een directe afhankelijkheid van de media. Niet langer is de goedkeuring en steun van de hoge heren binnen de partij van belang. De kiezer moet worden overtuigd en gemobiliseerd. De toentertijd nog louter massamedia moesten worden bespeeld met eenvoudige taal en vooral ook enige provocatie om de politieke ondernemer in de spotlight te brengen. Een goede manier om simpele taal en provocatie te verenigen is om hen samen te brengen in één groot stokpaard. Voor Kemp was dit stokpaard het creëren van meer arbeidsstimuli  middels belastingverlaging en het promoten van de aanbodzijde-economie.

Deze idee werd van intellectuele stootkracht voorzien door Laffer, met als bewijsstuk de naar hem vernoemde curve, en enthousiast verdedigd door The Wall Street Journal-journalist Jude Wanniski. Hoewel er bij lange na geen consensus bestond over deze theorie onder een meerderheid van hooggeschoolde economen, wist Kemp deze uit te buiten, zich gesteund wetende door kapitaalkrachtige belangengroeperingen.

Terug naar Nederland. Het stokpaard van Geert Wilders is onmiskenbaar de islam. Zonder direct in te gaan op de vraag of Wilders de islam gebruikt om angst te zaaien en op deze manier een oneigenlijke greep naar de macht doet of dat hij met recht een urgent probleem op geheel eigen wijze op de politieke agenda zet, is het evident dat de retoriek van Wilders islamofobie uitademt. Ook Wilders’ ideologie – voor zover er van een coherente ideologie gesproken kan worden – wordt van intellectuele stootkracht voorzien. Ditmaal neemt arabist Hans Jansen de wetenschappelijk fundering van Wilders’ ideeën over de islam voor zijn rekening. Ook hier is sprake van een gebrek aan consensus binnen de relevante wetenschappelijke kring – zie De Groene Amsterdammer, nummer 46 2010. Over de geldschieters van Wilders is helaas weinig bekend.

De bovengeschetste ontwikkelingen zijn niet uniek voor Wilders. Wel volgt hij in Nederland de trend in zijn zuiverste vorm, wat tegelijkertijd maakt dat het bij hem tenminste duidelijk is. Ook gevestigde partijen als VVD, PvdA en CDA maken gebruik van deze tactieken. Daarbij moet echter wel worden opgemerkt dat de intellectuele inbedding van hun standpunt vaak een wat bredere basis kent en de partijleiders altijd nog een partij achter zich hebben staan van wie zij fiat nodig hebben. De media-afhankelijkheid die aanzet tot provocatieve oneliners en tot nietszeggendheid leidende simplificaties van oorzaken van maatschappelijke problemen, heeft echter ook in Nederland genadig toegeslagen.

Kiezers hebben ook de plicht zich fatsoenlijk te informeren voor maatschappelijk problemen volgens het adagium: 'eerst kijken, dan zeiken'

De vraag is echter wat de kiezer te doen staat nu alle partijen, zij het in verschillende mate, hun toevlucht zoeken tot media in hun zoektocht naar de stem van deze kiezer. Een optie is als kiezer openheid en volledigheid van de politicus te eisen op straffe van het onthouden van de stem bij verkiezingen. Dit mogen kiezers van politici eisen. Aan de andere kant is het ook aan de kiezer zich fatsoenlijk te informeren en te interesseren voor maatschappelijk problemen; een op macroniveau toegepaste vorm van het adagium: ‘eerst kijken, dan zeiken.’ Het feit dat, onlangs gemeld in het NRC Handelsblad, een kwart van de PVV-stemmers denkt dat Wilders minister is, zou moeten leiden tot onmiddellijke intrekking van het stemrecht van deze mensen – helaas allen anonimici. Een derde speler zijn de media. Van hen mag men verwachten waarachtige informatievoorziening te verschaffen, naast het beteugelen van hun scoringsdrift. Maar ook hier is het de consument-kiezer die gewoon er voor kan kiezen een kwaliteitskrant te kopen.

Kortom, het eindigt allemaal waar het begint: bij de kiezer.