Shakespeare, Tolstoj, Dickens, Griekse tragedies: de televisieserie The Wire (2002-2008) wordt veelvuldig vergeleken met literaire klassiekers. Die waardering uit men vaak in één adem met lof voor het realistische karakter van de serie, een compliment dat ook bijvoorbeeld Tolstoj wel eens toevalt. The Wire lijkt zich dus te lenen voor een letterkundige ‘lezing’. En wel een specifieke lezing, die ons veel kan vertellen over het vaak bejubelde realisme van de serie.

The Wire is een schatkist vol taal: de drugdealers, de havenarbeiders, de politici, de docenten, de politie, allemaal hanteren ze een eigen taalgebruik. Taal is een bindmiddel: voordat God zijn volk strafte met een verscheidenheid aan talen, kon het door één taal te spreken samenwerken om een toren naar de hemel te bouwen. Maar taal contrasteert en bemoeilijkt ook: na de sanctionering van God was men wegens de uiteenlopende talen niet meer in staat om de toren af te bouwen.  Deze twee eigenschappen van taal, het verbindende én het tegelijkertijd uitsluitende karakter ervan, zijn te zien in The Wire. De manier waarop de homicide detectives Bunk en McNulty in de befaamde fuck-scène samenwerken is een voorbeeld van binding door taal: de heren hebben in elkaars gezelschap niet meer woorden nodig dan het woord ‘fuck’ om een moordzaak op te lossen. Het toont de dynamiek van taal: één woord kan een oneindig aantal betekenissen genereren, de betekenis wordt bepaald door degenen die het gebruiken, wat een sterke verbondenheid vereist. Maar anderzijds contrasteert taal ook: ze vormt, ze geeft je identiteit en het zorgt voor in- en uitsluiting. Wanneer Pryzbylewski, ex-politieagent en beginnend docent wiskunde op een zwarte school, voor de klas staat, botst zijn taalgebruik met die van zijn leerlingen. Leerling: ‘What’s out of Baltimore, East or West?’ Pryzbylewski: ‘It doesn’t make any difference.’ Leerling: ‘That’s what you think!’ Pryzbylewski: ‘Okay, East.’ Klas: ‘BOOOOO!’

In de befaamde fuck-scène hebben de detectives niet meer nodig dan het woord 'fuck' om een moordzaak op te lossen

Om de rol van taalvariatie te analyseren in literatuur kwam literatuurwetenschapper Mikhail Bakthin (1895-1975) met de notie heteroglossia: een concept waarmee men de meerstemmigheid van taal in een roman, of in dit geval een serie, kan aanwijzen. Heteroglossia stelt je in staat een serie te zien als een muziekstuk, dat bestaat uit door een ‘dirigent’ (de (script)schrijver) georkestreerde klanken. Deze klanken representeren social speech types: stemmen die een sociale groep vertegenwoordigen. Taal is dus niet neutraal: wanneer een cornerboy (een jonge straatdealer) spreekt, dan vertegenwoordigt die met zijn manier van praten niet alleen zichzelf, maar de hele sociale groep waarvan hij deel uitmaakt. Hij hanteert een taal die sociaal gebonden is, met een bepaald (en bepalend) woordgebruik, humor en intonatie, waarbij een wereldbeeld meeklinkt. Uit The Wire spreken social speech types van straatdealers, politieagenten, politici, havenarbeiders, docenten, etc., en de serie orkestreert die. In de aflevering 'The Pager' (S01E05) gaat D'Angelo, een straatdealer die bezig is aan een opmars binnen het criminele circuit met zijn vriendin uit eten in een naar hun maatstaven chique restaurant. Wanneer ze binnenkomen in het restaurant groet de kelner D'Angelo en zijn vriendin:

Kelner: Hello, may I help you?
D'Angelo: Yeah, we'd like a table.
Kelner: And you have reservations?
D'Angelo: Nahw, I thought, you know, we could just walk in.
Kelner: Let me see what I got. That's two? Follow me please.
Your coat ma'am?
D'Angelo: Can we get that one over there?
Kelner: It's Friday night, those are for patrons who made reservations. Let me get your chair ma'am.
D'Angelo: It's okay man, all right.

Bij dit soort scènes kan met het concept heteroglossia meerstemmigheid worden vastgesteld: als D'Angelo aankomt in het restaurant en begint te praten, is de toon al gezet. Hij zegt de kelner geen vriendelijk gedag, maar beantwoordt de vraag, die deels uit beleefdheid gesteld wordt, letterlijk: 'Yeah we'd like a table'. Ondanks dat beide heren 'dezelfde' taal spreken (Amerikaans) spreken ze tegelijkertijd een andere taal. Kortsluiting volgt. Het effect van die kortsluiting op de kijker is dat die via de verschillende taalregisters in The Wire op een microniveau een idee krijgt van de problematiek die zich afspeelt in Baltimore. En juist dat de kortsluiting plaatsvindt tijdens iets alledaags als een restaurantbezoek geeft de serie zijn realistische karakter.

Een ander niveau waarop men de meerstemmigheid in de serie kan zien is dat van de focalisatie, het punt van waaruit de kijker de serie in kijkt. Dat punt is in sommige series het oogpunt van één personage, maar in The Wire is er niet één focalisator, er zijn er heel veel: de drugdealers, de havenarbeiders, de politici, de docenten, de politie, je kijkt met elke groep mee naar de gebeurtenissen. Hierdoor lijkt er geen goed of slecht te bestaan in The Wire, er wordt een zorgvuldige orkestratie van social speech types gepresenteerd die documentaire-achtig aanvoelt. De verschillende sociale groepen worden allemaal evenredig gefocaliseerd, wat suggereert dat ze naast elkaar bestaan, en waar ze met elkaar in gesprek gaan, zie je dat er kortsluiting optreedt. Je ziet dus dat, hoe en waarom de verschillende groepen niet met elkaar kunnen praten.

Heteroglossia laat zien waarom verschillende groepen niet met elkaar kunnen praten

In de aflevering ‘Boys of Summer’ (S04E01) zie je burgemeesterskandidaat Tommy Carcetti en zijn campaign manager Norman Wilson in de auto onderweg naar een achterstandswijk. Vervolgens krijg je een scène te zien met Randy, Dukie, Namond en zo verder. Dan krijg je afwisselend beelden voorgeschoteld van leraren en politieagenten die instructies krijgen van hun beleidsbepalers: je krijgt zicht op verschillende sociale groepen. Je leert hun talen en leeft met ze mee: je beleeft hun positieve momenten, maar ook hun negatieve momenten. Toch blijf je een observant: je wordt niet onderdeel van de groepen, je kunt toeschouwer blijven, om ze vervolgens met elkaar te vergelijken, te contrasteren en conclusies trekken. Als kijker stel je meerstemmigheid vast: je ziet dat de verschillende social speech types met elkaar botsen, ze zullen nooit met elkaar tot een synthese kunnen komen. De enige overeenkomst die de verschillende stemmen met elkaar hebben is de stad waar ze in wonen: Baltimore.

“The distinctiveness of the novel can only be defined sociologically,” stelde Bahktin. Fictie (een roman of een serie) kan ons, dus, sociologische inzichten geven, inzichten die kunnen raken aan de werkelijkheid. Heteroglossia laat zien dat binnen The Wire de stadsproblematiek een direct verband heeft met taal; een direct verband met de stemmen die spreken binnen de serie. Net zoals in de Bijbelse vertelling over de toren van Babel lijkt de taalvariatie ten grondslag te liggen aan het niet bereiken van een gemeenschappelijk doel: het bouwen van een toren naar de hemel. Of, zoals in The Wire het geval, het bouwen aan een harmonieuze stad.