Na de befaamde DWDD-uitzending met ‘het touwtje van Terlouw’ buitelden voor- en tegenstanders over elkaar heen vanwege de speech van deze politieke mastodont. Met zijn boodschap bereikte hij jong en oud en wist op indringende manier een missie over te brengen: we moeten elkaar weer vertrouwen. Terlouw valt met zijn speech helaas ten prooi aan dezelfde nostalgische gedachtegang als Trump, Wilders of Baudet. Of als Star Wars-fans, Stranger Things-kijkers en 90s-kids. Zij hebben allemaal van de ‘member berries’ gegeten.

In het meest recente seizoen van animatieserie South Park worden deze member berries geïntroduceerd. Het zijn pratende besjes met gekke stemmetjes die enkel praten over vroeger, met name over de oude Star Wars-trilogie. Het eten van deze bessen brengt je in een ontspannen gemoedstoestand. In South Park blijken deze bessen één van de voornaamste redenen dat de Star Wars-reboot (2016) zo’n succes is. De nieuwe film van J.J. Abrams probeert zó het gevoel van Star Wars: A New Hope (1977) te vangen, dat het uitmondt in het herkauwen van het origineel. Precies wat eters van member berries willen zien.

Gedurende de loop van de serie wordt duidelijk dat de member berries niet onschuldig zijn. Zij beginnen zinnetjes te roepen als ‘remember when there weren’t so many Mexicans?’ en ‘remember when marriage was just between a man and a woman?’

Parallel aan de verzuring van de nostalgische besjes is een Donald Trump-persiflage bezig met een onverwacht succesvolle opmars. Aangezien iedereen gretig van de member berries eet, wint hij overtuigend. Het volk gelooft dat Amerika vroeger ‘great’ was, en nu weer kan zijn.

Wij denken graag terug aan vroegere, betere tijden

South Park raakt met de member berries een belangrijk punt uit onze dagelijkse culturele realiteit: wij lijken steeds vaker te vluchten in sentimenten over ‘vroeger’. Wij denken graag terug aan vroegere, betere tijden, zoals de zorgeloze nineties en halen die sentimenten op middels tv-series en films (Star Wars, Jurassic World en Stranger Things).

Internetsites versterken het gedweep met vroeger. Gebruikers met dezelfde interesses kunnen daar in een onophoudelijke loop dezelfde producten en sentimenten herhalen en verfraaien. Member berries zijn de vleesgeworden versies van populaire sites die inspelen op nostalgie binnen de vertrouwde media-bubble.

Maar ‘nostalgie’ is hier een enigszins misplaatste term. Nostalgie is een samenstelling van de Griekse woorden νόστος en ἄλγος, ‘terugkeer naar huis’ en ‘leed’. Het woord is in 1688 gemunt door de Zwitserse arts Johannes Hofer in zijn dissertatie, om een aandoening onder soldaten in het buitenland te omschrijven.

Nostos, de terugkeer naar huis, is een term ontleend aan de Odyssee van Homerus, waarin de held Odysseus een lange zwerftocht ondergaat om zijn thuisland te bereiken. De term nostalgie is van oorsprong plaatsgebonden. Het gaat om een gemis naar een bepaalde plek waaraan wij dierbare gedachten koesterenen – waar wij ook werkelijk naar terug kunnen keren.

Het is in dit soort gevallen gepaster om te spreken van ‘fantasmalgie’, leed om een fantasma, een waanbeeld. Wij stellen het verleden graag rooskleuriger voor dan het was, we herinneren ons hoe goed vroeger de films waren, of hoeveel we elkaar vertrouwden. De keerzijde van deze fantasmalgie is dat ons heden en alle bijbehorende, snelle veranderingen almaar grauwer lijken.

Politici en de entertainmentindustrie spelen in op onze fantasmalgie

Politici en de entertainmentindustrie spelen in op onze fantasmalgie. We worden bang van een voortdurend veranderende wereld. Wij stellen ons graag voor dat het vroeger beter ging, dat mensen in de jaren zestig elkaar vertrouwden, dat er vroeger wél genoeg werk was voor iedereen, dat Nederland wél ‘de Nederlandse cultuur’ bezat. En we horen vooral ook graag dat wij dat weer kunnen bereiken. Hoe verleidelijk de beloftes mogen klinken van handige demagogen, we moeten er niet aan toegeven. In de politiek hoort geen plek te zijn voor fantasmalgie.

We moeten vooruitkijken zonder fantasmalgische blik. Dat is Terlouw nog niet gelukt. Wij kunnen niet wéér vertrouwen, wij kunnen niet terug naar saamhorigheid. Terlouws verlangen naar vertrouwen is een waanbeeld. Wantrouwen bestond toen evengoed en maakte onderdeel uit van de politiek. Toen moest men er ook mee om leren gaan. Die dringende behoefte is nooit minder geweest.

Terugkijken mag altijd, wij moeten immers leren van onze fouten en benoemen wat goed ging. Enige nostalgie ligt op de loer, maar is ongevaarlijk: sommige films leven bij gratie van nostalgie. Het is fijn om door de reboot van Star Wars het sentiment van de eerste films op te kunnen halen én een nieuwe aflevering in de saga te kunnen zien. Maar laten we dan niet de volgende stap op dat pad zetten en verzanden in fantasmalgie.

De serie Stranger Things werd jubelend binnengehaald als een herleving van de jaren ’80 en de hoogtepunten van Hollywood. De afleveringen staan bol van de verwijzingen en de herkenning vrolijkt de kijker op. Daarvoor zetten we het feit dat in de jaren ’80 niet elke film een cinematografisch hoogtepunt was of de politiek weinig opbeurend, graag aan de kant. We zwelgen in het waanbeeld dat wij voorgeschoteld krijgen.

Op het moment zijn de filmwereld noch de algemene politiek in een veel beter of slechter stadium terecht gekomen. Het heeft geen zin om weg te vluchten in een waanbeeld van het verleden. Denk liever na over de toekomst en laat die member berries links liggen.